Awans zawodowy nauczyciela pochodzenia ukraińskiego (uzyskany w innym kraju)

Nie podlega dyskusji, że nauczyciele pochodzenia ukraińskiego uczestniczą w procesie dydaktycznym realizowanym w obszarze polskiej edukacji. Wśród nich są nie tylko ci, którzy przybyli do Polski po agresji militarnej Rosji na Ukrainę, ale również tacy, którzy przebywają w Polsce od 2014 r., a więc od czasu aneksji Krymu przez Rosję. Posiadają oni wieloletni staż pracy w ukraińskich placówkach edukacyjnych, wykształcenie wyższe magisterskie (z przygotowaniem pedagogicznym) posiadają zezwolenie na pobyt stały. Mimo to, mają problem z uznaniem stopnia awansu zawodowego nauczyciela uzyskanego w innym państwie. Na łamach tego opracowania przyjrzymy się tej sytuacji, która zaczerpnięta została z faktycznego zgłoszenia osoby, która skorzystała z pomocy prawnej dla nauczycieli pochodzenia ukraińskiego.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami okres wykonywania pracy za granicą, nauczycielom pochodzenia ukraińskiego jest zaliczany do stażu pracy nauczyciela. Na podstawie art. 33 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela, otrzymują dodatek za wysługę lat, w wysokości 1% wynagrodzenia za każdy rok pracy, wypłacany w okresach miesięcznych, poczynając od czwartego roku pracy, z tym że dodatek ten nie może przekroczyć 20% wynagrodzenia zasadniczego. W myśl § 7 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 stycznia 2005 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagrodzenia za pracę w dniu wolnym od pracy, do okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia we wszystkich zakładach pracy oraz inne udowodnione okresy, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podlegają one wliczeniu do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze. Z kolei na mocy art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy udokumentowane okresy zatrudnienia, przebyte za granicą u pracodawcy zagranicznego, są zaliczane do okresów pracy w Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie uprawnień pracowniczych. Oczywistą pozostaje sprawa, że warunkiem uwzględnienia okresów wykonywania pracy za granicą jest ich właściwe udokumentowanie. Oceny przedłożonych przez pracownika dokumentów, a następnie ustalenia okresów zatrudnienia wymaganych do nabycia określonych uprawnień oraz świadczeń pracowniczych, dokonuje pracodawca. W przypadku wątpliwości lub zastrzeżeń dotyczących przedłożonych przez pracownika dokumentów, pracodawca może nie uwzględnić poprzednich okresów zatrudnienia. Pracownik, może dochodzić swoich uprawnień przed sądem, w sytuacji, gdy nie zgadza się z decyzją pracodawcy,
w zakresie uznania okresów pracy uprawniających do dodatku za wysługę lat.
Stawki wynagrodzenia nauczycieli, zgodnie z obowiązującymi przepisami regulacyjnymi są różne, uzależnione od stopnia awansu zawodowego nauczyciela. Obecnie trudno doszukać się w przepisach takich regulacji, które pozwalałyby na uznanie stopnia awansu zawodowego nauczyciela uzyskanego w innym państwie. Nauczyciel zatrudniony w polskiej szkole w celu otrzymania stopnia nauczyciela mianowanego musi spełnić warunki określone w rozdziale 3a Karty Nauczyciela. W przypadku nauczycieli pochodzenia ukraińskiego mamy zazwyczaj do czynienia z sytuacją, że po ich zatrudnieniu uznaje się (oczywiście na podstawie przedstawionych i potwierdzonych dokumentów) ich staż zawodowy i wypłaca dodatek za wysługę lat, ale jednocześnie kwalifikuje się ich jako nauczycieli nieposiadających stopnia awansu zawodowego, czyli nauczycieli początkujących, którzy muszą przejść cały etap przygotowania do zawodu nauczyciela wraz z kończącym go postępowaniem egzaminacyjnym.
Dla pełniejszego zobrazowania sprawy, warto jeszcze dodać, że zgodnie z art. 9 Karty Nauczyciela, stanowisko nauczyciela może zajmować osoba, która:

posiada wyższe wykształcenie z odpowiednim przygotowaniem pedagogicznym lub ukończyła zakład kształcenia nauczycieli i podejmuje pracę na stanowisku, do którego są to wystarczające kwalifikacje;
przestrzega podstawowych zasad moralnych;
spełnia warunki zdrowotne niezbędne do wykonywania zawodu.

Co więcej, w przypadku kwalifikacji uzyskanych poza Unią Europejską, Norwegią, Islandią, Liechtensteinem i Konfederacją Szwajcarską, zatrudnienie na terytorium Polski następuje zgodnie z przepisami krajowymi. Jeżeli posiadacz kwalifikacji chce podjąć pracę w zawodzie regulowanym (do takich zalicza się zawód nauczyciela), to powinien najpierw uznać zagraniczny dyplom, aby następnie móc się ubiegać o zatrudnienie, zgodnie z przepisami określającymi zasady wykonywania danego zawodu w Polsce. Dyplom ukończenia studiów wyższych i tytuł zawodowy uzyskany za granicą może być uznany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umowy międzynarodowej, a w przypadku jej braku – w drodze nostryfikacji.

Gdzie pojawia się zatem problem prawny? Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 9 maja 2001 r., (II SA 363/01), uznał, iż akt nadania stopnia jest swoistym certyfikatem potwierdzającym pewne uprawnienia, z którymi może być związany stosunek zatrudnienia na określonym stanowisku i za określonym wynagrodzeniem.
W krajowych przepisach nie istnieje podstawa prawna uznania stopnia awansu zawodowego nauczyciela uzyskanego w innym państwie. Nauczyciel zatrudniony w szkole, w Polsce, w celu otrzymania stopnia nauczyciela mianowanego, musi spełnić warunki określone we wspomnianym już wcześniej rozdziale 3a Karty Nauczyciela (co istotne, z uwagi na różną specyfikę systemów oświaty zarówno w obrębie Unii Europejskiej jak i poza nią, powyższe zasady są identyczne dla nauczycieli obcokrajowców i obywateli polskich). Dlatego certyfikat określający status nauczyciela, uzyskany w innym systemie edukacji, nie jest równoważny z żadnym z polskich stopni awansu zawodowego nauczycieli.

Po wtóre, Karta Nauczyciela nie wymaga od nauczyciela-obcokrajowca znajomości języka polskiego potwierdzonej odpowiednim egzaminem. Zatem można przyjąć, że system awansu zawodowego jest jedyną weryfikacją praktycznych umiejętności nauczyciela. Zatem do czasu zmiany przepisów ustawowych, sytuacja nauczycieli pochodzenia ukraińskiego nie ulegnie zmianie.

Stan na dzień 7 kwietnia 2025 r.