,,Nauka własna” w internacie – czy można z niej zrezygnować?

Podstawą prawną na poziomie rzeczowo-organizacyjnym internatu w szkole jest art. 98 ust. 1 pkt. 24 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. prawo oświatowe (zwana dalej ustawą): ,,Statut szkoły zawiera w szczególności: (…) organizację internatu, o ile został w szkole zorganizowany”. Poza wskazanymi regulacjami, przedmiotowa ustawa jeszcze
w dwóch przypadkach podejmuje zagadnienie internatu. Pierwszym jest art. 111 ust. 11, który stanowi odniesienie do regulacji specjalnych w zakresie zadań internatu, organizacji pracy w internacie ze szczególnym uwzględnieniem form organizacyjnych pracy z wychowankami, liczby uczniów w grupie wychowawczej, warunków korzystania z internatu, tygodniowego wymiaru zajęć opiekuńczych i wychowawczych w internacie z jedną grupą wychowawczą. Mówiąc o przepisie delegującym w omawianym obszarze, trzeba mieć na myśli Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli. Szerzej o niniejszym rozporządzeniu, w dalszej części opracowania.

Drugim przepisem ustawy jest art. 107, który w obszarze nauki własnej, jako stałego elementu systemowego rozkładu dnia w internacie, podobnie jak wcześniej przytaczane, nie przedstawia regulacji. Oczywiście nie oznacza to, że pewne ,,sygnały” o tym, że nauka własna jest formą określonych oddziaływań rozwojowych (tutaj na poziomie kształtowania umiejętności samonauki, wypracowania nawyku systematycznej nauki, który szczególnie na etapie studiów jest niezwykle cenny) nie zostały ujawnione przez ustawodawcę. ,,Dla uczniów uczących się poza miejscem stałego zamieszkania szkoła, w celu zapewnienia prawidłowej realizacji zadań opiekuńczych, w szczególności wspierania prawidłowego rozwoju uczniów, może zorganizować internat”. Zwrócić uwagę należy na określenie ,,w szczególności wspierania prawidłowego rozwoju uczniów”. Cytowany przepis art. 107 ust. 1 ustawy nie precyzuje, co należy rozumieć pod pojęciem prawidłowego rozwoju. Czyni to inny zapis ustawy w tym: art. 1 pkt. 3: ,,System oświaty zapewnia w szczególności: (…) wychowanie rozumiane jako wspieranie dziecka w rozwoju ku pełnej dojrzałości w sferze (…) intelektualnej”. Art. 6 ustawy Karta Nauczyciela wskazuje, że każdy nauczyciel obowiązany jest m.in. rzetelnie realizować zadania związane z (…) podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą”. Istotą uregulowań prawnych jest nie tylko litera, ale również duch prawa. Podejmując analizę prawną, zawsze warto mieć niniejsze na uwadze. Wspomniany duch prawa jest bowiem odzwierciedleniem woli ustawodawcy, zamysłu, który przyświecał mu w momencie tworzenia prawa. Z przytoczonych zapisów wynika jednoznacznie, że celem działań szkoły (a w imieniu tej instytucji nauczycieli) jest zapewnienie wszelkich działań zmierzających do rozwoju ucznia na poziomie dydaktycznym. Formą takiego rozwoju jest bez wątpienia również kształtowanie wspomnianych już wcześniej umiejętności z obszaru kształtowania umiejętności samonauki, wypracowania nawyku systematycznej nauki, organizacji stanowiska pracy itd. Trzeba dodać, że proces dydaktyczny nie jest realizowany jedynie w ramach planowych zajęć, ale również innych form wspomagania uczniów w nauce.

Wobec tego za uzasadnione należy uznać pytanie, w jaki sposób szkoła ma realizować swoje zadania, o których mowa? Nauka własna nie powinna być z perspektywy wychowawców pracujących w internacie, tylko czynnością techniczną służącą wychowankom do pogłębiania wiedzy i doskonalenia umiejętności, ale winna być elementem wykorzystywanym do prowadzenia działań wychowawczych i dydaktycznych m.in. w obszarze: prezentacji metod praktycznego i efektywnego uczenia się, pomocy przy określaniu optymalnych indywidualnych warunków uczenia się poszczególnych wychowanków, umiejętności przygotowania właściwego stanowiska pracy, systematycznej motywacji, rozkładania materiału na mniejsze, bardziej przystępne rzeczowo elementy itd. Nie mniejsze znaczenie w pracy wychowawcy ma kwestia prowadzenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej uczniom, którzy mają specyficzne trudności w uczeniu się: ,,(…) pomocy psychologiczno-pedagogicznej w przedszkolu, szkole i placówce udzielają uczniom (…) wychowawcy grup wychowawczych (…)” – jak czytamy w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Dalej w tym samym rozporządzeniu można przeczytać, że w szkole pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem w formie m.in. zajęć rozwijających umiejętności uczenia się. Czyż ,,nauki własnej” nie zaliczmy do bieżącej pracy z uczniem ukierunkowanej na rozwijanie umiejętności uczenia się?

W § 20 ust. 1 cytowanego rozporządzenia czytamy: ,,do zadań (…) wychowawców grup wychowawczych (…) należy w szczególności: 1) rozpoznawanie indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów (…) 3) rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń edukacyjnych lub trudności w funkcjonowaniu uczniów, w tym barier i ograniczeń utrudniających funkcjonowanie uczniów i ich uczestnictwo w życiu przedszkola, szkoły lub placówki; 4) podejmowanie działań sprzyjających rozwojowi kompetencji oraz potencjału uczniów w celu podnoszenia efektywności uczenia się i poprawy ich funkcjonowania”. Które inne elementy ramowego rozkładu dnia w internacie zapewniają wychowawcom tak szerokie spektrum poznawania wychowanków, ich potrzeb i dają możliwości uwzględniania różnorodnych form i metod prowadzenia pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Wobec tak skonkretyzowanych argumentów, za uzasadnioną należy uznać tezę, że z pragmatycznego punktu widzenia ,,nauka własna” w internacie jest dobrym ,,narzędziem” pracy wychowawców.

Wracając do kwestii prawnych, odnieść się należy do jeszcze jednego aktu wykonawczego. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 lutego 2019 r. w sprawie szczegółowej organizacji publicznych szkół i publicznych przedszkoli, wskazuje, że do zadań internatu należy m.in. zapewnienie uczniom warunków do nauki, w tym pomocy w nauce. Również w tym akcie prawnym brak jest jakichkolwiek wytycznych dotyczących ,,nauki własnej”. Sądzić jednak należy, że ustawodawca używając określenia ,,pomocy w nauce”, mimo braku konkretnego rozwiązania w postaci wskazania rodzaju zajęć, czy ich nazwy, miał na uwadze realizację rzeczywistych działań pomocowych, które od wielu lat zagościły w rzeczywistości internackiej w formie ,,nauki własnej”. Jej likwidacja (nawet na prośbę uczniów – pozostawiam bez analizy kwestię tego, jakich uczniów mamy na myśli – małoletnich, czy pełnoletnich – to jednak wymaga innych rozważań) nie zwalnia szkoły od realizacji obowiązków, o których wspominano wcześniej, co wymusi potrzebę ich realizacji w ramach innych przedsięwzięć, które również będą absorbować czas i wysiłek uczniów, dla których podstawowym obowiązkiem (wynikającym zapewne z każdego statutu szkoły) jest sumienne zdobywanie wiedzy i umiejętności.

Stan prawny na dzień 21 października 2024 r.