Status obywateli Ukrainy korzystających z ochrony czasowej w Polsce, a możliwość uzyskania karty pobytu
- Ustawą z dnia 9 lutego 2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych legalny pobyt obywateli Ukrainy, którzy w okresie od 24 lutego 2022 r. przybyli do Polski w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium Ukrainy (ochrona czasowa), został przedłużony do 30 czerwca 2024 r.
- Jednocześnie warto wspomnieć, że wciąż w mocy pozostają przepisy prawa zawarte w art. 2 ust. 10 i 11 Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, które dodatkowo przedłużają okres uznawanego za legalny pobytu:
- do 31 sierpnia 2024 r. w przypadku:
- osób, które w dniu 30 czerwca 2024 r. będą korzystać z wychowania przedszkolnego, będą realizować obowiązek szkolny albo realizować obowiązek nauki, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców lub opiekunów;
- osób, które w dniu 30 czerwca 2024 r. będą pobierać naukę w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców lub opiekunów;
- osób, które nie później niż w roku szkolnym 2022/2023 rozpoczęły naukę w branżowej szkole II stopnia, szkole policealnej lub szkole dla dorosłych, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców i opiekunów.
- do 30 września 2024 r. w przypadku:
- osób, które przystępują do egzaminu maturalnego w terminie poprawkowym, a jeżeli te osoby są małoletnie – również ich rodziców i opiekunów.
- Rodzi się zatem pytanie, czy należy obawiać się tego, że po wskazanych powyżej terminach (zarówno na poziomie podstawowym jak i stanowiącymi wyjątki) obywatele Ukrainy przebywający na terenie Polski na podstawie Ustawy z dnia
12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (zwana dalej Ustawą specjalną), mogą zostać uznani za osoby nielegalnie przebywające na terenie naszego kraju? Odpowiedź na to pytanie winno uspokoić obywateli Ukrainy, bowiem obawy są nieuzasadnione. Po pierwsze, zapowiedziany jest proces legislacyjny Ustawy specjalnej, zmierzający do przedłużenia granicznej daty pobytu obywateli Ukrainy na okres po 30 czerwca 2024 r. Zapowiadana nowelizacja przepisów ma nieść za sobą pewne obostrzenia i ograniczenia praw do niektórych świadczeń dostępnych dotąd dla cudzoziemców. Zatem, w tym obszarze uzasadnione jest oczekiwanie na nowelizację Ustawy specjalnej. Po drugie, gdyby przyjąć bardzo mało prawdopodobną wersję, że Ustawa specjalna nie zostanie znowelizowana i nie dojdzie do przedłużenia granicznej daty pobytu obywateli Ukrainy na okres po 30 czerwca 2024 r. to warto pamiętać o Europejskich regulacjach prawnych. Trzeba wspomnieć, że decyzją wykonawczą Rady Unii Europejskiej nr 2023/2409 z dnia 19 października 2023 r. przedłużono tymczasową ochronę udzielaną wysiedleńcom z Ukrainy do dnia 4 marca 2025 r. W dokumencie tym czytamy: ,,Duża liczba wysiedleńców w Unii, którzy korzystają z tymczasowej ochrony, najprawdopodobniej nie ulegnie zmniejszeniu, dopóki trwa wojna przeciwko Ukrainie. Z tego powodu konieczne jest przedłużenie tymczasowej ochrony, aby uregulować sytuację osób, które obecnie korzystają z takiej ochrony w Unii lub będą jej potrzebować począwszy od dnia 4 marca 2024 r. Pozwoli to zapewnić im natychmiastową ochronę i dostęp do zharmonizowanego zestawu praw, a równocześnie zmniejszyć do minimum formalności związane z masowym napływem osób do Unii”. Powyższe oznacza, że nawet jeśli jakaś osoba nie mieści się w zakresie polskiej specustawy, to nadal jednak skorzysta z ochrony czasowej na podstawie Decyzji wykonawczej (UE) 2022/382, do dnia 4 marca 2025 r.: ,,Z uwagi na to, że utrzymują się powody wprowadzenia tymczasowej ochrony, należy ją przedłużyć do dnia 4 marca 2025 r. wobec wysiedleńców należących do kategorii, o których mowa w decyzji wykonawczej Rady (UE) 2022/382”. W omawianej sytuacji będzie można uzyskać zaświadczenie wydawane przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o korzystaniu z ochrony czasowej. Zakres uprawnień płynących z takiego zaświadczenia obejmuje nie tylko prawo legalnego pobytu w Polsce, ale również chociażby prawo do świadczenia pracy bez zezwolenia na pracę. Trzeba jednak jeszcze raz zastrzec, że opisana tutaj procedura będzie uzasadniona dopiero wówczas, gdy nie zostanie znowelizowana Ustawa specjalna i nie dojdzie do przedłużenia granicznej daty pobytu obywateli Ukrainy na okres po 30 czerwca 2024 r. - Jeszcze jedna kwestia wymaga poruszenia na łamach tego opracowania, a mianowicie, czy korzystanie przez obywatela z Ukrainy z ochrony czasowej wynikającej z Ustawy specjalnej umożliwia staranie się o zezwolenie na pobyt czasowy (karta pobytu czasowego)? Od 1 kwietnia 2023 r. obywatele Ukrainy, którzy posiadają numer PESEL ze statusem UKR, mogą ubiegać się o udzielenie zezwoleń na pobyt czasowy jedynie w związku z podstawowymi formami aktywności ekonomicznej, czyli: zezwolenia na pobyt czasowy i pracę, zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji, zezwolenia na pobyt czasowy w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Zatem złożenie wniosku o zezwolenie na pobyt czasowy przez inne kategorie osób (np. niepracujących lub emerytów) będzie skutkowało wydaniem postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania. Podsumowując:
- udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy spowoduje zakończenie korzystania z ochrony czasowej i zapisów Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa;
- osoby, które nie złożą wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce, mogą nadal legalnie przebywać w kraju na podstawie ochrony czasowej i korzystać z dedykowanych w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa form wsparcia;
- zapowiadane prace legislacyjne zmierzające do tego, aby uchodźcy z Ukrainy (korzystający z ochrony czasowej wynikającej z Ustawy specjalnej) mogli uzyskiwać kartę pobytu w oparciu o takie same podstawy, co wszyscy cudzoziemcy (np. zamiar połączenia się z rodziną, nauka w szkole, bycie członkiem rodziny obywatela RP albo cudzoziemca o uregulowanej sytuacji pobytowej) nie przyniosły prawomocnych regulacji prawnych. Pozostaje czekać na nowelizację Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, która zapewne nastąpi jeszcze przed 30 czerwca 2024 r.
Stan prawny na dzień 2 czerwca 2024 r.