Urlop dla poratowania zdrowia dla nauczycieli, w tym pochodzenia ukraińskiego pracujących w polskim systemie oświaty

Z dniem 1 stycznia 2018 r. weszła w życie nowelizacja Karty Nauczyciela zawarta w art. 76 ustawy o finansowaniu zadań oświatowych, która wprowadziła istotne zmiany w zakresie zasad udzielania urlopu dla poratowania zdrowia. Wskutek tych zmian nauczyciel może otrzymać pierwszy urlop dla poratowania zdrowia po przeprowadzeniu w szkole nieprzerwanie 7 lat w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć (nie ma zatem prawa do urlopu nauczyciel zatrudniony w kilku szkołach w niepełnym wymiarze zajęć, nawet jeśli zsumowane wymiary jego zatrudnienia są równe pełnemu wymiarowi. Nie będzie miał również takiego prawa nauczyciel pochodzenia ukraińskiego, który poprzez umowę o pracę został włączony do polskiego systemu edukacji, a wcześniej przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. w związku z konfliktem zbrojnym). Dla uzupełnienia można dodać, że: ,,pracą w pełnym wymiarze zajęć, stanowiącą warunek nabycia przez nauczyciela prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, jest prowadzenie zajęć (…) bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz (art. 73 ust. 1 w zw. Z art. 42 ust. 5 KN)” – jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 11 września 2014 r. Siedmioletni staż pracy nauczyciela w szkole powinien przypadać bezpośrednio przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia, z tym, że wymóg ten dotyczy wyłącznie udzielenia pierwszego urlopu. Tym samym kolejny urlop dla poratowania zdrowia może być udzielony nie wcześniej niż po upływie roku od zakończenia poprzedniego urlopu.
Casus. Jan K jest nauczycielem fizyki zatrudnionym w pełnym wymiarze
i pobierającym jednocześnie emeryturę. Złożył pisemny wniosek do dyrektora szkoły
o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Mimo tego dyrektor szkoły rozpatrzył złożony wniosek negatywnie, tym samym odmawiając wydania skierowania na badanie lekarskie przeprowadzone przez uprawnionego lekarza. Czy postępowanie dyrektora szkoły było prawidłowe? Zasadniczo dyrektor szkoły nie może odmówić nauczycielowi udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia, jeżeli nauczyciel spełnia warunki określone w przepisach. Nie dotyczy to jednak nauczycieli zatrudnionych w pełnym wymiarze i pobierających jednocześnie emeryturę. Sąd Najwyższy w uchwale z 24 maja 1994 r. orzekł, że dyrektor szkoły nie ma obowiązku udzielenia płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi zatrudnionemu w pełnym wymiarze zajęć i pobierającemu równocześnie emeryturę. Skoro bowiem okres trwania przedmiotowego urlopu jest ograniczony datą przejścia na emeryturę, to tym bardziej prawo do urlopu dla poratowania zdrowia zależy od braku uprawnień emerytalnych. Jest to ściśle powiązane z funkcją tego urlopu polegającą na odzyskaniu zdolności do pracy.
Okres pracy wymagany do uzyskania urlopu musi być nieprzerwany, z tym, że nie przerywają tego okresu przerwy w pracy nie dłuższe niż 3 miesiące. Za przerwy w pracy nie uznaje się okresów wymienionych w art. 73 ust. 3 Karty Nauczyciela trwających łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy: ,,Do okresu siedmioletniej pracy w szkole, o którym mowa w ust. 1, wlicza się okresy czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby oraz urlopu innego niż wypoczynkowy, trwające łącznie nie dłużej niż 6 miesięcy. W przypadku okresu niezdolności do pracy i urlopu trwających dłużej niż 6 miesięcy wymagany okres pracy przedłuża się o ten okres”. Zatem jeżeli okres na przykład urlopu bezpłatnego przekraczałby 6 miesięcy, do 7-letniego okresu pracy wymaganego do uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia wliczony byłby tylko 6-miesięczny okres przebywania na urlopie bezpłatnym. Pozostały okres urlopu bezpłatnego nie podlegałby wliczeniu, a zatem okres niezbędny do uzyskania prawa do urlopu dla poratowania zdrowia przedłużyłby się o czas urlopu bezpłatnego przekraczającego
6 miesięcy.
Jak już wcześniej było to wskazane, urlop przedmiotowy przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu, czyli pozostającemu w stosunku pracy. Rodzi się zatem pytanie, co w przypadku, gdy nauczyciel składający wniosek do dyrektora szkoły został wcześniej przeniesiony w stan spoczynku? Bez wątpienia taka sytuacja jest wyjątkowa, szczególna. Przeniesienie w stan nieczynny stanowi jedną z form zmiany stosunku pracy nauczyciela. W okresie pozostawania w stanie nieczynnym stosunek pracy nadal trwa, chociaż ulegają zawieszeniu lub modyfikacji niektóre składające się na jego treść prawa i obowiązki stron. Co do możliwości skorzystania przez nauczyciela przeniesionego w stan nieczynny z prawa do urlopu dla poratowania zdrowia istnieje rozbieżne stanowisko Sądu Najwyższego. Dla przykładu w wyroku z dnia 14 lipca 1999 r. Sąd Najwyższy wskazał: ,,nauczycielowi przeniesionemu w stan nieczynny przysługuje urlop dla poratowania zdrowia na okres nie dłuższy niż do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. O skuteczności aktu przeniesienia w stan nieczynny decydują okoliczności istniejące w chwili jego dokonania. Złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia po przeniesieniu go w stan nieczynny, nie ma znaczenia dla prawnej skuteczności aktu przeniesienia. Nauczyciel, pomimo zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, zachowuje w stanie nieczynnym prawo do wynagrodzenia zasadniczego oraz innych świadczeń pracowniczych. Takim innym świadczeniem może być także urlop dla poratowania zdrowia. Urlop dla poratowania zdrowia i stan nieczynny są samodzielnymi, odrębnymi, choć mieszczącymi się we wspólnej płaszczyźnie zmiany stosunku pracy nauczyciela. Obie stanowią okresy usprawiedliwionej, choć innymi przyczynami, nieobecności w pracy. (…) Celowe jest udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi przebywającemu w stanie nieczynnym np. ze względu treść ust. 7 art. 20 Karty Nauczyciela. Przepis ten nakłada na dyrektora szkoły obowiązek przywrócenia do pracy w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym, a odmowa podjęcia pracy powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy. Korzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia usprawiedliwia odmowę podjęcia pracy, zapobiegając tym samym wcześniejszemu, niż przewidziane w art. 20 ust. 6 Karty Nauczyciela, wygaśnięciu stosunku pracy”. W innym wyroku z 9 września 2009 r. Sąd Najwyższy stwierdził natomiast, że: ,,przeniesienie nauczyciela w stan nieczynny na jego wniosek po rozpoczęciu urlopu dla poratowania zdrowia jest sprzeczne z celem urlopu i uzasadnia żądanie uznania tego przeniesienia za bezskuteczne”. Przytaczając jeszcze jeden wyrok Sądu Najwyższego, tym razem z 26 września 2001 r. uznał on za niesporne, że: ,,zgodnie z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela, prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia na okres jednego roku w celu przeprowadzenia leczenia zaleconego przez komisję lekarską ma nauczyciel z wymaganym stażem pracy i zatrudniony w szkole na czas nieokreślony oraz w pełnym wymiarze zajęć, ale nie przeniesiony w stan nieczynny”.
Urlop, o którym mowa jest udzielany wyłącznie na wniosek nauczyciela, co oznacza, że jego udzielenie bez tego wniosku nie jest możliwe (zresztą potwierdza to wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2006 r.). Wniosek musi być złożony w formie pisemnej do dyrektora szkoły. Ten powinien niezwłocznie wydać nauczycielowi skierowanie na badanie lekarskie, sporządzone zgodnie z wzorem określonym w załączniku nr 1 do rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie orzekania o potrzebie udzielenia nauczycielowi urlopu dla poratowania zdrowia.
Dość kontrowersyjną do określonego czasu, pozostawała kwestia ochrony trwałości stosunku pracy nauczyciela pozostającego na urlopie dla poratowania zdrowia. Pytanie dotyczy tego, czy korzystanie z takiego urlopu jest przeszkodą do rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt. 2 Karty Nauczyciela (,,Dyrektor szkoły w razie: (…) częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny”? Problem ten rozstrzygnęła uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2013 r., zgodnie z którą: ,,złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia lub korzystanie z takiego urlopu, nie stanowi przeszkody do rozwiązania z nim stosunku pracy na podstawie art. 20 ust. 1 pkt. 2 Karty Nauczyciela”. Sąd uzasadnia swoje stanowisko tym, że prawo nauczyciela do urlopu dla poratowania zdrowia nie może uniemożliwiać dyrektorowi szkoły dostosowania stanu zatrudnienia do aktualnych potrzeb wynikających z rozmiaru zadań szkoły.
Prawo do płatnego urlopu dla poratowania zdrowia nie przysługuje nauczycielowi szkoły lub placówki niepublicznej (wyrok Sądu Najwyższego z 10 września 1998 r.).
Sprawą oczywistą jest, że łączny wymiar urlopu (który w okresie całego zatrudnienia nie może przekraczać 3 lat) nie może być realizowany jednorazowo. Dopuszczalność udzielenie nauczycielowi urlopu na okres nie dłuższy niż jednego roku ma swoje medyczne uzasadnienie. Należy bowiem przyjąć, że okres ten uznał ustawodawca za dostatecznie długi i wystarczający do dokonania oceny zdolności nauczyciela do dalszej pracy. Zatem jeżeli przeprowadzone w okresie urlopu dla poratowania zdrowia leczenie nie przyniosło zamierzonych skutków – powrotu nauczyciela do całkowitej zdolności do pracy, po zakończonym urlopie przysługuje mu zwolnienie lekarskie od pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby.
Od 1 stycznia 2018 r. w wyniku zmiany art. 66 ust. 1 Karty Nauczyciela dokonanej ustawą o finansowaniu zadań oświatowych, przebywanie na urlopie dla poratowania zdrowia nie pozbawia nauczyciela prawa do urlopu wypoczynkowego: ,, W razie niewykorzystania urlopu wypoczynkowego w całości lub części w okresie ferii szkolnych z powodu niezdolności do pracy wywołanej chorobą lub odosobnieniem w związku z chorobą zakaźną, urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu dla poratowania zdrowia, odbywania ćwiczeń wojskowych albo krótkotrwałego przeszkolenia wojskowego – nauczycielowi przysługuje urlop w ciągu roku szkolnego, w wymiarze uzupełniającym do 8 tygodni”.
W okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel jest zwolniony z wszelkich obowiązków w szkole. Nie może również pozostawać w stosunku pracy ani podjąć jakiejkolwiek pracy zarobkowej. W przypadku stwierdzenia, że w okresie urlopu dla poratowania zdrowia nauczyciel podejmuje inny stosunek pracy lub inną działalność zarobkową, dyrektor szkoły odwołuje nauczyciela z urlopu, określając termin, w którym nauczyciel obowiązany jest do powrotu do pracy. Oczywiście nauczyciel może zakwestionować odwołanie z urlopu w drodze powództwa wniesionego do sądu pracy, stosownie do art. 91c ust. 2 Karty Nauczyciela. Jeżeli jednak nauczyciel takiego powództwa nie wniesie, jest obowiązany stawić się do pracy w terminie określonym przez dyrektora, gdyż niewykonanie tego obowiązku może stanowić w przypadku nauczyciela mianowanego i dyplomowanego podstawę odpowiedzialności dyscyplinarnej, a w przypadku pozostałych nauczycieli – podstawę rozwiązania stosunku pracy z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.
Jeżeli orzeczenie lekarza medycyny pracy jest dla nauczyciela niekorzystne i nauczyciel nie godzi się z nim, może złożyć w terminie 14 dni od dnia otrzymania orzeczenia, pisemne odwołanie do wojewódzkiego ośrodka medycyny pracy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania nauczyciela lub siedzibę szkoły. Uprawnienie takie przysługuje również dyrektorowi szkoły, w której jest zatrudniony nauczyciel. Odwołanie musi mieć uzasadnienie.
W okresie przebywania na urlopie dla poratowania zdrowia nauczyciel otrzymuje wynagrodzenie zasadnicze w wysokości, jaka przysługiwała mu w dniu nabycia uprawnień i rozpoczęcia korzystania z urlopu, dodatek stażowy oraz dodatek wiejski. W niniejszym zakresie warto również odnieść się do kwestii ewentualnych podwyżek wynagrodzeń dla nauczycieli przebywających na urlopie dla poratowania zdrowia. Otóż Ministerstwo Edukacji Narodowej zaprezentowało stanowisko, że przez użyty w art. 73 ust. 5 Karty Nauczyciela zwrot zachowuje prawo należy rozumieć prawo nauczyciela przebywającego na urlopie dla poratowania zdrowia do wynagrodzenia zasadniczego aktualnie obowiązującego, z zatem również podwyższonego w określonym czasie.

Stan prawny na dzień 14 grudnia 2024 r.