W jakim obszarze szkoły i placówki zapewniające uczniom (w tym pochodzenia ukraińskiego) dostęp do Internatu, mają obowiązek zapewnienia im bezpieczeństwa przed dostępem do niepożądanych treści?
1. ,,Szkoły i placówki zapewniające uczniom dostęp do Internetu są obowiązane podejmować działania zabezpieczające uczniów przed dostępem do treści, które mogą stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju, w szczególności zainstalować i aktualizować oprogramowanie zabezpieczające” – art. 27 ustawy Prawo oświatowe.
2. Bez wątpienia wprowadzenie niniejszego zapisu, który stanowi powtórzenie dawnego art. 4a ustawy o systemie oświaty ma na celu ochronę osób małoletnich przed demoralizacją. Wobec tego rodzi się pytanie o jego zakres podmiotowy i przedmiotowy, a także o konsekwencje prawne jego naruszenia. Nakładając na jednostki określoną powinność, ustawodawca powinien zdefiniować przepis prawny w sposób przejrzysty, tak, aby zapewnić zgodność regulacji ustawowej z zasadą przyzwoitej legalizacji.
3. Odnosząc się do zakresu podmiotowego omawianego przepisu należy wskazać, że użyty termin ,,uczeń” nie jest adekwatny do zakładanego celu. Uczniem bowiem w rozumieniu art. 4 pkt. 20 ustawy Prawo oświatowe, jest także słuchacz, a zatem komentowany obowiązek można by odnosić do szkół i placówek zarówno dla dzieci, młodzieży jak i dorosłych. Wykładnia funkcjonalna art. 27 prowadzi jednak do wniosku, że omawiany obowiązek nie ciąży na szkołach dla dorosłych w rozumieniu art. 4 pkt. 29 ustawy Prawo oświatowe, co można uzasadnić także argumentami językowymi, a mianowicie: szkoły mają podejmować działania zabezpieczające uczniów przed dostępem do treści, które mogą stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju. Nie ma zatem podstaw do tego, aby sądzić, że osoby dojrzałe, mające już za sobą okres rozwoju, musiały być chronione przed dostępem do tego rodzaju treści. Tak postawiony argument znajduje pewnego rodzaju wzmocnienie w treści art. 26 ust. 4 ustawy Prawo oświatowe, który wyklucza realizację programu wychowawczo-profilaktycznego w szkołach dla dorosłych. Podsumowując, można stwierdzić, że adresatami tej normy są szkoły i placówki dla dzieci i młodzieży, zarówno publiczne jak i niepubliczne.
4. Przesłanki obowiązywania omawianego przepisu na poziomie zakresu przedmiotowego polegają na potrzebie ochrony osób niepełnoletnich przed demoralizacją. Dokładnie przed jakimi treściami należy chroni dzieci i młodzież, przepis nie wskazuje. Pomocne w tym przypadku mogą być informacje zawarte w uzasadnieniu projektu do nowelizacji z 2007 r.: ,,(…) wyniki badań wskazują, że dzieci i młodzież jako użytkownicy Internetu są narażeni na ryzyko częstego, niekontrolowanego kontaktu z treściami niepożądanymi i szkodliwymi dla rozwoju społeczno-emocjonalnego, zwłaszcza dla kształtowania się postaw wobec seksu, drugiej płci i miłości rodzinnej”. Oczywiście poza wskazanymi, możemy wyobrazić sobie wiele innych treści niepożądanych dla rozwoju uczniów i bez wątpienia będą nimi te wszystkie treści, które naruszają prawa i dobro dziecka-ucznia, o którym mowa chociażby w art. 75 ust. 2a ustawy Karta Nauczyciela. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 11 lutego 1997 r., wskazał: „(…) pojęcie dobra dziecka z jednej strony obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych, przykładowo takich jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, z drugiej zaś – ma ono wyraźny wymiar materialny (…)”.
5. Ustawodawca używa bardzo ogólnego sformułowania o podejmowaniu działań zabezpieczających uczniów przed dostępem do określonych treści. Zapis wskazujący na to, aby nakaz ten realizować w szczególności poprzez zainstalowanie i aktualizowanie oprogramowania zabezpieczającego, należy interpretować jako tylko przykładowe wskazanie, jakie działania powinny być podjęte. O doborze konkretnych środków i form realizacji dyspozycji art. 27 decyduje autonomicznie dyrektor szkoły, na którym spoczywa określony w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy Prawo oświatowe obowiązek sprawowania opieki nad uczniami oraz stwarzania im warunków harmonijnego rozwoju. Zatem z praktycznego punktu widzenia, oprogramowanie filtrujące Internet, szkoły i placówki wybierają samodzielnie, korzystając z dostępnej oferty rynkowej.
6. Naruszenie art. 27 nie zostało wprost obwarowane sankcją, co nie oznacza, że nie wynika ona z innych przepisów. Trzeba zauważyć, że realizowanie obowiązku nałożonego na szkoły i placówki (w tym nałożonego omawianym przepisem) jest objęte nadzorem pedagogicznym, a zatem w razie jego niewykonania możliwe jest wydanie zaleceń w trybie art. 55 ust. 4 ustawy Prawo oświatowe: ,, (…) nauczyciele, o których mowa w art. 60 ust. 8, mogą wydawać dyrektorom szkół i placówek zalecenia wynikające z przeprowadzonych czynności wraz z terminem ich realizacji”. W przypadku poważniejszych uchybień możliwe jest wydanie decyzji, o której mowa w art. 56 ust 1 ustawy Prawo oświatowe, której dalszym skutkiem może być wniosek o odwołanie dyrektora szkoły lub placówki bez wypowiedzenia: ,,Jeżeli dyrektor szkoły lub placówki nie usunie w wyznaczonym terminie uchybień, o których mowa w ust. 1 (m.in. prowadzenie działalności z naruszeniem przepisów ustawy Prawo oświatowe) (…) organ sprawujący nadzór pedagogiczny występuje do organu prowadzącego szkołę lub placówkę z wnioskiem o odwołanie dyrektora szkoły lub placówki z końcem albo w czasie roku szkolnego bez wypowiedzenia. Wniosek złożony w tej sprawie przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny jest wiążący dla organu prowadzącego szkołę lub placówkę” – art. 56 ust. 3 ustawy Prawo oświatowe. W przypadku szkół niepublicznych możliwe jest wszczęcie przez organ ewidencyjny, postępowania w przedmiocie ich wykreślenia z ewidencji szkół i placówek niepublicznych – art. 160 ustawy Prawo oświatowe.
Stan prawny na dzień 19 grudnia 2023 r.