Włączenie dzieci pochodzących z Ukrainy do polskiego systemu oświaty (jako warunek niezbędny do korzystania ze świadczenia wychowawczego)
- Odniesieniem do przedmiotowej analizy jest okoliczność prawna z której wynika, że obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny (na podstawie art. 2 ust. 1 Ustawy), przysługuje m.in. prawo do świadczenia wychowawczego wypłacanego z Programu ,,Rodzina 800+” (również świadczenie Dobry Start), pod warunkiem realizacji przez dziecko, na które osoba będąca obywatelem Ukrainy, ubiega się o świadczenie wychowawcze lub otrzymuje świadczenie wychowawcze, odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki, zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Wobec powyższego uzasadnionym jest omówienie nie tylko kwestii podstawowych pojęć rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego czy obowiązku nauki, ale również przybliżenie procedury przyjmowania do publicznych przedszkoli, publicznych innych form wychowania przedszkolnego i publicznych szkół.
- Realizacja obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego. Polskie prawo oświatowe nie zawiera powszechnego obowiązku przedszkolnego, z wyjątkiem obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci 6-letnich (tzw. zerówki), który oprócz przedszkoli może być również realizowany w innej formie wychowania przedszkolnego lub w oddziale przedszkolnym zorganizowanym w szkole podstawowej. Dziecko obejmuje się wychowaniem przedszkolnym od początku roku szkolnego, który przypada w danym roku kalendarzowym, tj. od września, przy czym należy pamiętać, że ukończenie określonego wieku, zgodnie z art. 112 zdanie drugie k.c. następuje już z początkiem ostatniego dnia terminu (innymi słowy, osoba fizyczna urodzona 31 grudnia prawnie kończy 7 lat zawsze z początkiem tego dnia). Warto również wspomnieć, że w szczególnym przypadku dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu głębokim realizacja obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego następuje przez udział w zajęciach rewalidacyjno-wychowawczych.
Zgłoszenie dziecka podlegającego obowiązkowi rocznego przygotowania przedszkolnego nie jest warunkiem powstania obowiązku, lecz jednym z elementów jego treści. Obowiązek powstaje z mocy samego prawa 1 września tego roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat. Niezgłoszenie dziecka najpóźniej w tym terminie może być sankcjonowane zgodnie z ustawą o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Nie zgłasza się jednak w omawianym trybie dziecka, które podlega wcześniejszemu przyjęciu do szkoły i będzie w ten sposób spełniać obowiązek szkolny. Dziecko jest wówczas z mocy prawa zwolnione z obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego zgodnie z art. 36 ust 3 ustawy Prawo oświatowe.
Odnosząc się do czynności służących kontroli obowiązku należy odnotować, że szkoła podstawowa prowadzi księgę ewidencji dzieci i młodzieży podlegających obowiązkowi rocznego przygotowania przedszkolnego i obowiązkowi szkolnemu zamieszkałych w obwodzie szkoły. Pod pojęciem dzieci zamieszkałych w obwodzie szkoły nie należy rozumieć dzieci tam zameldowanych, lecz trzeba odwołać się w tym zakresie do art. 26 k.c., zgodnie z którym miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej. Jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom mającym osobne miejsce zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy. Miejscem zamieszkania rodziców (czy jednego z rodziców) jest natomiast miejscowość, w której oni (ewentualnie jedno z nich) przebywają z zamiarem stałego pobytu (zob. art. 25 k.c.).
- Obowiązek szkolny. Rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Pojęcie początku roku szkolnego należy rozumieć tak, jak to wynika z art. 94 ustawy, tj. jako dzień 1 września danego roku szkolnego, nawet jeżeli z uwagi na organizację danego roku szkolnego początek zajęć jest przesunięty na inny dzień. Zatem najpóźniej 1 września rodzice dziecka rozpoczynającego spełnienie obowiązku szkolnego są obowiązani dopełnić wymagania zgłoszenia dziecka do szkoły. Obowiązek szkolny trwa do ukończenia szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18. roku życia. Ukończeniem szkoły podstawowej jest klasyfikowanie ucznia po zakończeniu nauki w klasie VIII i złożenie przez niego egzaminu ósmoklasisty. Jeżeli jednak nauka nie zostanie ukończona przed osiągnięciem 18. roku życia, obowiązek szkolny trwa tylko do osiągnięcia tego wieku (a nie do końca roku szkolnego, w którym uczeń ukończy 18 lat).
- Obowiązek nauki. Tego obowiązku nie definiuje się w słowniczku ustawy, a słowo ,,nauka” należy rozumieć zgodnie z jego znaczeniem jako synonim ,,uczenia się, kształcenia, edukacji”. W porównaniu z obowiązkiem szkolnym, obowiązek nauki (szczególnie w szerszym, konstytucyjnym znaczeniu tego terminu) jest pojęciem szerokim, rozumianym jako obowiązek zdobywania wiedzy i umiejętności w sposób zorganizowany w formach szkolnych lub pozaszkolnych. Oznacza to zatem, że ucznia, który w wieku lat 15 z powodzeniem zakończy szkołę podstawową, dalej dotyczy obowiązek nauki, jednak realizowany już na innym poziomie edukacyjnym.
- Opisaną w prawie formę szybszego spełnienia lub odroczenia obowiązku szkolnego przewidziano w art. 36 ustawy Prawo oświatowe. Przesłanki wcześniejszego przyjęcia dziecka do szkoły muszą zostać spełnione łącznie. Poza złożeniem wniosku przez rodziców, pozostają: korzystanie z wychowania przedszkolnego w roku szkolnym poprzedzającym rok szkolny, w którym dziecko ma rozpocząć naukę szkolną oraz posiadanie opinii wydanej przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną o ,,możliwości rozpoczęcia nauki szkolnej”. Co ciekawe, to stwierdzenie jest niejasne i nie daje jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, co jest faktycznym przedmiotem opiniowania? Ogólnie rzecz ujmując, chodzi o uzyskanie pozytywnej oceny intelektualnej i psychicznej dojrzałości dziecka do nauki szkolnej.
Obowiązująca ustawa nie pozostawia dyrektorowi szkoły pola do uznaniowego rozstrzygania odnośnie do wcześniejszego przyjęcia lub nieprzyjęcia dziecka do szkoły. Dziecko należy bowiem przyjąć jeżeli została wydana pozytywna opinia poradni. Odmowa przyjęcia dziecka byłaby czynnością, o której mowa w art. 3 § 2 pkt. 4 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, stanowiłaby przeszkodę do realizacji konstytucyjnego prawa do nauki.
Jak już wspomniano, rozpoczęcie nauki szkolnej może nastąpić wyłącznie na wniosek zainteresowanych rodziców (prawnych opiekunów), przy czym ustawa nie ogranicza ich możliwości wyboru szkoły podstawowej, do której dziecko może zostać przyjęte w tym celu (nie musi to być szkoła obwodowa).
W ust 4 art. 36 ustawy uregulowano jedną z dwóch podstaw prawnych wydania decyzji odraczającej obowiązek szkolny. Jest nim złożenie wniosku przez rodziców. Mimo, że ustawa nie posługuje się explicite sformułowaniem ,,w drodze decyzji administracyjnej”, taka właśnie forma rozstrzygnięcia jest konieczna, chociażby z tego względu, że chodzi o ingerencję w obowiązek szkolny dziecka, który w tej sytuacji nie powstanie mimo ukończenia przez nie wymaganego wieku. Decyzja dyrektora szkoły ma charakter uznaniowy, co jednak nie oznacza, że jest dowolna. Dyrektor musi bowiem zbadać przyczyny leżące u podstaw wniosku rodziców dziecka. W zasadzie powinien również kierować się treścią opinii wydanej przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną. Wniosek rodziców, składa się w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat, nie później niż do 31 sierpnia. Termin powyższy ma charakter materialnoprawny i z tego względu nie podlega przywróceniu. W omawianym przypadku odroczenie obowiązku szkolnego może nastąpić tylko na 1 rok szkolny. Druga przesłanka odroczenia obowiązku szkolnego zawarta została w art. 38 ust. 1 ustawy: ,,w przypadku dzieci posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, rozpoczęcie spełniania obowiązku szkolnego może być odroczone nie dłużej niż do końca roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 9 lat.
W przypadku odroczenia rozpoczęcia spełniania obowiązku szkolnego (mającego postać decyzji administracyjnej wydanej przez dyrektora szkoły), obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny (na podstawie art. 2 ust. 1 Ustawy), będzie przysługiwało prawo do świadczenia wychowawczego wypłacanego z Programu ,,Rodzina 800+” i programu Dobry Start.
Stan prawny na dzień 10 sierpnia 2024 r.