Zmiany nowelizujące przepisy o pomocy obywatelom Ukrainy
Ustawą z dnia 15 maja 2024 r. o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy
w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, ustawodawca wprowadził kilka istotnych korekt przepisów regulacyjnych, co niewątpliwie będzie miało istotny wpływ na funkcjonowanie obywateli Ukrainy na terytorium Polski, a jest jednocześnie następstwem przedłużenia przez Radę Unii Europejskiej (decyzja wykonawcza Rady (UE) 2023/409 z dnia 19 października 2023 r.) tymczasowej ochrony wprowadzonej decyzją wykonawczą Rady (UE) 2022/382 z dnia 4 marca 2022 r. stwierdzającą istnienie masowego napływu wysiedleńców z Ukrainy. Do najistotniejszych zmian wprowadzonych wspomnianą ustawą z dnia 15 maja 2024 r. zaliczyć należy:
- Pobyt obywateli Ukrainy (mówiąc o obywatelu Ukrainy, rozumie się przez to także nieposiadających obywatelstwa ukraińskiego: 1) małżonka obywatela Ukrainy, 2) małoletnie dziecko obywatela Ukrainy, 3) małoletnie dziecko małżonka obywatela Ukrainy – o ile przybyli oni na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi prowadzonymi na terytorium tego państwa i nie są obywatelami polskimi ani obywatelami innych niż Rzeczpospolita Polska państw członkowskich Unii Europejskiej), którzy przybyli legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. i deklarują zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, uznaje się za legalny do dnia 30 września 2025 r. Za legalny uznaje się także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez matkę, która jest osobą określoną w zdaniu pierwszym, w okresie dotyczącym matki, o ile dziecko to nie jest obywatelem polskim ani obywatelem innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej.
- Zmiana terminu legalnego pobytu obywateli Ukrainy na terenie RP, poprzez jej szeroki obszar zastosowania, ukonstytuowała jednocześnie wydłużenie do wspomnianego 30 września 2025 r. obowiązywania innych przepisów mających na celu przeciwdziałanie popadaniu przez obywateli Ukrainy w nielegalny pobyt, czy też wspierających legalizację ich pobytu na terytorium Polski. Z tego względu przedłużeniu z mocy prawa podlegają m.in.:
- okresy ważności zezwoleń na pobyt czasowy obywateli Ukrainy;
- okresy pobytu i okresy ważności wiz krajowych obywateli Ukrainy;
- okresy ważności kart pobytu, polskich dokumentów tożsamości cudzoziemca oraz dokumentów „zgoda na pobyt tolerowany” wydanych obywatelom Ukrainy;
- terminy na opuszczenie przez obywateli Ukrainy terytorium Polski (na podstawie art. 299 ust. 6 ustawy o cudzoziemcach);
- terminy dobrowolnego powrotu (obecnie terminy dobrowolnego wyjazdu) określone w wydanych obywatelom Ukrainy decyzjach o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu (na podstawie art. 315 ust. 1 ustawy
o cudzoziemcach).
- W związku z wprowadzeniem omawianej nowelizacji nastąpiła zmiana terminu złożenia wniosku o nadanie numeru PESEL: wniosek o nadanie numeru PESEL obywatelowi Ukrainy, którego pobyt na terytorium Polski jest legalny (na podstawie art. 2 ust. 1 Ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa zwanej dalej Ustawą), należy złożyć niezwłocznie po przybyciu do Polski. Dotychczas był to okres 30 dni. Złożenie w siedzibie organu gminy wniosku, o nadanie numeru PESEL w imieniu osoby nieposiadającej zdolności do czynności prawnych lub posiadającej ograniczoną zdolność do czynności prawnych, wymagało jej obecności przy składaniu wniosku. Wyjątek stanowiły osoby, które nie ukończyły 12. roku życia. Nowelizacja przepisów zmieniła ten zapis, wyjątek stanowią dzieci, które nie ukończyły 6. roku życia.
- Ustawa wprowadza nową ścieżkę wyższego poziomu legalizacji pobytu dla obywateli Ukrainy objętych ochroną czasową. Będzie to możliwość otrzymania karty pobytu ważnej przez 3 lata dla osób spełniających następujące warunki:
- w dniu 4 marca 2024 r. osoba posiadała status UKR;
- w dniu złożenia wniosku o wydanie karty pobytu osoba posiada status UKR;
- osoba posiadała nieprzerwany status UKR przynajmniej przez 365 dni.
- Doprecyzowania doczekała się kwestia opieki nad małoletnim obywatelem Ukrainy, (który przebywa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osób dorosłych odpowiedzialnych za niego, zgodnie z prawem obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej) w czasie do wyznaczenia przez sąd opiekuna tymczasowego. Obecnie przepis art. 25 ust. 6 Ustawy wskazuje, że w przypadku braku osoby, która może być ustanowiona przez sąd opiekunem tymczasowym, dziecko umieszcza się
w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej. - Zgodnie z art. 26 ust. 1 pkt. 2 Ustawy, obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny (na podstawie art. 2 ust. 1 Ustawy), przysługuje m.in. prawo do świadczenia wychowawczego wypłacanego z Programu ,,Rodzina 800+”, które jest wsparciem rodzin w częściowym pokryciu wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nim i zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Nowela prawa w tym zakresie warunkuje otrzymanie niniejszego świadczenia od spełnienia określonych warunków, poza tymi, które istniały do tej pory (tj. zamieszkiwanie z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej). Tym dodatkowym warunkiem jest konieczność realizacji przez dziecko, na które osoba będąca obywatelem Ukrainy, ubiega się o świadczenie wychowawcze lub otrzymuje świadczenie wychowawcze, odpowiednio obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki, zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe. Niniejsze jest potwierdzane w wyniku weryfikacji dokonanej na podstawie art. 66b ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o systemie informacji oświatowej (w niniejszym przepisie czytamy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w celu weryfikacji prawa do świadczenia wychowawczego, pozyskuje z bazy danych Systemu Informacji Oświatowej dane identyfikacyjne ucznia oraz dane dziedzinowe ucznia obejmujące informacje o: uczęszczaniu ucznia do szkoły lub placówki oświatowej; okresie uczęszczania ucznia do szkoły lub placówki oświatowej; typie szkoły lub rodzaju placówki oświatowej oraz nazwie i adresie siedziby szkoły lub placówki oświatowej, do której uczeń uczęszcza lub uczęszczał; klasie, do której uczeń uczęszcza lub uczęszczał). Odstępstwem od spełnienia warunku realizacji obowiązku przedszkolnego, szkolnego lub nauki jest sytuacja, w której dziecko jest w wieku, w jakim obowiązki te go nie dotyczą, albo obowiązki te zostały mu odroczone. Wypłata świadczenia wychowawczego jest wstrzymywana, gdy w Systemie Informacji Oświatowej, nie została potwierdzona realizacja obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki.
W przypadku potwierdzenia w Systemie Informacji Oświatowej, realizacji przez dziecko obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązku szkolnego albo obowiązku nauki, świadczenie wychowawcze wypłaca się od miesiąca, w którym zostały spełnione warunki uprawniające do tego świadczenia.
- Obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny (na podstawie art. 2 ust. 1 Ustawy), przysługuje również świadczenie Dobry start. Do 30 czerwca 2024 r. z świadczenia tego mogły skorzystać osoby, które zamieszkiwały z dziećmi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Obecnie dodany został kolejny warunek tj. świadczenie Dobry start, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 187a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, otrzymuje osoba, która nie tylko zamieszkuje z dzieckiem na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, ale ponadto dziecko, na które ubiega się o świadczenie Dobry start lub otrzymuje świadczenie Dobry start musi uczyć się w szkole, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 187a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, należącej do polskiego systemu oświaty (świadczenie Dobry start nie przysługuje na dzieci uczęszczające do przedszkola oraz dzieci realizujące roczne przygotowanie przedszkolne w tzw. zerówce w przedszkolu lub szkole. Program Dobry start nie obejmuje również studentów). Wypłata tego świadczenia podlega wstrzymaniu jeżeli w Systemie Informacji Oświatowej, nie została potwierdzona nauka w szkole, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 187a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej należącej do polskiego systemu oświaty.
W przypadku potwierdzenia w Systemie Informacji Oświatowej pobierania przez dziecko nauki w szkole, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 187a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, należącej do polskiego systemu oświaty, świadczenie Dobry start wypłaca się od miesiąca, w którym zostały spełnione warunki uprawniające do tego świadczenia.
Przedmiotowe przepisy wchodzą w życie 1 lipca 2024 r., a zmiany dotyczące świadczenia 800 plus będą miały zastosowanie od 1 czerwca 2025 r. Zmiany w świadczeniu „Dobry Start” wejdą w życie od roku szkolnego 2025/2026.
- Świadczenia: wychowawcze i Dobry start przysługujące na dziecko, przysługują także opiekunowi tymczasowemu.
Stan prawny na dzień 2 sierpnia 2024 r.