Czy osobom pochodzenia ukraińskiego funkcjonującym w polskim systemie oświaty, przysługują świadczenia z pomocy społecznej?

1.    Obywatelowi Ukrainy przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny (jeżeli obywatel Ukrainy przybył legalnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. i deklaruje zamiar pozostania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jego pobyt na tym terytorium uznaje się za legalny do dnia 30 września 2025r.), i który został wpisany do rejestru PESEL, mogą być przyznawane świadczenia pieniężne i niepieniężne, na zasadach i w trybie ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Obywatele Ukrainy mogą funkcjonować w polskim systemie oświatowym w charakterze pracownika pedagogicznego jak i niepedagogicznego np. pomocy nauczyciela czy asystenta międzykulturowego. Trzeba jasno powiedzieć, ze nie są to profesje, które są bardzo dobrze opłacane, zatem nie trudno wyobrazić sobie sytuację, że mogą znaleźć się osoby, które będą pomagały pomocy materialnej, bytowej państwa. To z kolei uzasadnia przedstawienie tego opracowania. Regulacji , o których mowa nie stosuje się wobec obywateli Ukrainy, którzy posiadają: a) zezwolenie na pobyt stały, b) zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, c) zezwolenie na pobyt czasowy, d) status uchodźcy, e) ochronę uzupełniającą, f) zgodę na pobyt tolerowany, g) zgodę na pobyt ze względów humanitarnych. Ponadto do tej grupy zaliczają się obywatele Ukrainy, którzy złożyli w Rzeczypospolitej Polskiej wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej lub w imieniu których takie wnioski zostały złożone albo zadeklarowali zamiar złożenia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w Rzeczypospolitej Polskiej. Do ostatniej grupy osób, które są wykluczone ze świadczeń z pomocy społecznej są ci, którzy korzystają z ochrony czasowej na terenie innego niż Rzeczpospolita Polska państwa członkowskiego Unii Europejskiej przyznanej z powodu działań wojennych prowadzonych na terytorium Ukrainy. W obszarze niniejszych przesłanek ujemnych przyznania świadczeń z pomocy społecznej obywatel Ukrainy ubiegający się o tego rodzaju świadczenia składa stosowne oświadczenie. 
2.    Oświadczenie, o którym mowa powyżej składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Składający oświadczenie zawiera w nim klauzulę o następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń.
3.    Do udzielania świadczeń z pomocy społecznej właściwa jest gmina miejsca pobytu osoby ubiegającej się o te świadczenia. Przepisów art. 101 ustawy o pomocy społecznej (regulującego właściwość miejscową gminy) nie stosuje się.
4.    Jak wspomniano wcześniej, obywatelom Ukrainy mogą być przyznawane świadczenia pieniężne i niepieniężne, zatem wszystkie wyszczególnione w art. 36 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, w tym: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy i specjalny zasiłek celowy, pracę socjalną, poradnictwo specjalistyczne.    
5.    W postępowaniu w sprawach pomocy społecznej organy administracji publicznej mają szczególny obowiązek dbania o to, aby strony nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa. Warto tutaj wspomnieć o art. 9 ustawy kodeks postępowania administracyjnego, który wskazuje, że organy administracji publicznej są zobowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków będących przedmiotem postępowania administracyjnego. Organy czuwają nad tym, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu udzielają im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek. W zakresie spraw z zakresu pomocy społecznej przyjmuje się, że wszelkie wątpliwości dotyczące treści wniesionego pisma obligują organ, po pierwsze, do wezwania strony o sprecyzowanie jego treści, a po drugie, powinny być interpretowane na korzyść ubiegającego się o pomoc społeczną. W przypadku cudzoziemców, niniejsze jest szczególnie istotne i warto przy jakichkolwiek problemach o tym pamiętać. 
6.    Postępowanie w sprawach z zakresu pomocy społecznej odbywa się na żądanie strony lub z urzędu. Należy wskazać w tym miejscu, że organ administracji publicznej może ze względu na szczególnie ważny interes strony wszcząć z urzędu postępowanie także w sprawie, w której przepis prawa wymaga wniosku. W takim jednak przypadku organ zobowiązany jest uzyskać na to zgodę strony w toku postępowania, a w razie nieuzyskania zgody – postępowanie umorzyć. Datą wszczęcia postępowania na żądanie strony jest dzień doręczenia żądania organowi. 
7.    Konsekwencją wszczęcia postępowania na zadanie osoby jest związanie organu administracyjnego zakresem tego żądania. Organ nie może samodzielnie ustalić jego treści ani też prowadzić postępowania administracyjnego i wydać rozstrzygnięcia w innym przedmiocie czy zakresie, niż wynika to z wniosku osoby. 
8.    Co do zasady świadczenia przyznawane są na podstawie decyzji administracyjnej po wcześniejszym przeprowadzeniu postępowania administracyjnego. Istotą tego postępowania jest ustalenie sytuacji wnioskodawcy ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji dochodowej.          
9.    Uprawniony obywatel Ukrainy ubiegający się o świadczenia z pomocy społecznej składa oświadczenie o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej. 
10.   Osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń. Trzeba zaznaczyć, że mimo, że powinność zawiadomienia organu o zmianie sytuacji materialnej (a zatem dochodowej i majątkowej) lub osobistej wynika wprost z tego przepisu, to nie można wywodzić z jego treści założenia, że osoby te powinny znać treść tego obowiązku wskutek samego korzystania ze świadczeń z pomocy społecznej. Organ pomocy społecznej może uznać, że nastąpiło naruszenie tego obowiązku dopiero wówczas, gdy wnioskodawca został najpierw należycie pouczono jego treści, a następnie mimo zaistnienia okoliczności powodujących zmianę sytuacji materialno-bytowej, nie poinformował o nich organu. 

Stan na dzień  listopada 27 listopada 2024 r.