Jakie działania należy wdrożyć wobec ucznia pochodzącego z Ukrainy, który mimo uczęszczania do oddziału przygotowawczego...

Jakie działania należy wdrożyć wobec ucznia pochodzącego z Ukrainy, który mimo uczęszczania do oddziału przygotowawczego, nie może brać udziału w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z uwagi na brak znajomości języka polskiego lub słabą znajomość języka polskiego?

1.      Przed każdymi rozważaniami dotyczącymi edukacji osób niebędących obywatelami polskimi trzeba pamiętać, że prawo do nauki zgodnie z art. 70 ust. 1 Konstytucji RP przysługuje każdemu, a więc nie tylko obywatelom polskim. Krąg podmiotów, do których adresowany jest obowiązek szkolny i nauki, nie został precyzyjnie określony. Dla przykładu w art. 31 i art. 35 ustawy Prawo oświatowe wspomina się tylko o dziecku i o jego wieku, bez względu na obywatelstwo. Przypomnieć zatem można, że dokonując funkcjonalnej interpretacji art. 165 ustawy Prawo oświatowe, gdzie mowa o osobach niebędących obywatelami polskimi, a podlegających obowiązkowi szkolnemu, należy dojść do wniosku, że celem ustawodawcy było nie tylko przyznanie cudzoziemcom prawa do nauki, lecz także objęcie obowiązkiem szkolnym (a więc kształcenia na poziomie szkoły podstawowej) również osób niemających obywatelstwa polskiego, jeżeli przebywają one przez dłuższy czas na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.

Co więcej, pobyt jest okolicznością faktyczną, a nie prawną, a co za tym idzie podleganie polskiemu obowiązkowi szkolnemu nie jest i nie może być uzależnione od spełnienia jakichkolwiek formalności urzędowych, jakie w celu legalizacji pobytu przewiduje obowiązujące w Polsce prawo. Niniejsza interpretacja znajduje dodatkowe uzasadnienie w aktach prawa międzynarodowego. W świetle przepisów Konwencji w sprawie zwalczania dyskryminacji w dziedzinie oświaty obowiązek kształcenia na poziomie elementarnym, obejmuje wszystkie osoby, jakie znajdują się pod władzą państw-stron umów międzynarodowych, niezależnie od ich rasy, narodowości czy innych względów. Tym samym objęcie osób niebędących obywatelami polskimi w tym dzieci i młodzieży pochodzących z Ukrainy polskim systemem edukacji jest w pełni zrozumiały i stąd znajduje swoje unormowanie w zapisie: ,,osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych przedszkolach (…), na zasadach dotyczących obywateli polskich” (art. 165 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe).      

2.      Dla osób, które zostały wykazane poniżej, a które wymagają dostosowania procesu kształcenia do ich potrzeb i możliwości edukacyjnych, a także dostosowania formy organizacyjnej wspomagającej efektywność ich kształcenia, organ prowadzący szkołę, może zorganizować oddział przygotowawczy w szkole, w której te osoby realizują naukę zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego:

-        osoby niebędące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki;

-        osoby będące obywatelami polskimi, podlegające obowiązkowi szkolnemu lub obowiązkowi nauki, które nie znają języka polskiego albo znają go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

3.      Okres nauki ucznia w oddziale przygotowawczym trwa do zakończenia zajęć dydaktyczno-wychowawczych w roku szkolnym. Przez niniejsze należy rozumieć, że ustawodawca nie przewiduje możliwości zamknięcia oddziału przygotowawczego przez organ prowadzący szkołę, przed zakończeniem zajęć dydaktycznych w danym roku szkolnym.  Czym innym jest z kolei skrócenie okresu nauki ucznia w oddziale przygotowawczym. Zasadniczo okres nauki trwa do zakończenia zajęć w roku szkolnym. Jedyna przesłanka skrócenia okresu nauki ucznia leży po jego stronie, tzn. uczeń poczynił znaczące postępy w nauce, a jego potrzeby edukacyjne nie wymagają dalszego korzystania z usług edukacyjnych oddziału przygotowawczego. Decyzję o skróceniu albo przedłużeniu okresu nauki ucznia w oddziale podejmuje rada pedagogiczna na wniosek uczących ucznia nauczycieli, pedagoga lub psychologa. Okres nauki ucznia jest jednak ograniczony i jak wynika z ust 13 art. 165 ustawy Prawo oświatowe, w żadnym razie nie może przekroczyć 2 lat szkolnych.

4.      Innych szczegółowych informacji dotyczących zasad organizacji oddziału przygotowawczego doszukiwać się należy w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2017 r. w sprawie kształcenia osób niebędących obywatelami polskimi oraz osób będących obywatelami polskimi, które pobierały naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw. I tak dla przykładu liczba uczniów w oddziale przygotowawczym nie może przekraczać 25 uczniów, a zajęcia edukacyjne prowadzą nauczyciele poszczególnych zajęć edukacyjnych, którzy mogą być wspomagani przez osobę władającą językiem kraju pochodzenia ucznia. Mowa w tym przypadku o pomocy asystenta szkolnego zatrudnianego przez dyrektora szkoły w charakterze pomocy nauczyciela, gwarantowanej jednak wyłącznie przez okres nie dłuższy niż 12 miesięcy i tylko uczniom cudzoziemcom, co budzi pewne niezrozumienie i jest merytorycznie nieuzasadnione. Na realizację obowiązkowych zajęć edukacyjnych w oddziale przygotowawczym przeznacza się w tygodniowym rozkładzie zajęć od 20 do 26 godzin w zależności od poziomu edukacji.  

5.      Wracając do pytania dotyczącego tego, jakie działania należy wdrożyć wobec ucznia pochodzącego z Ukrainy, który mimo uczęszczania do oddziału przygotowawczego, nie może brać udziału w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych z uwagi na brak znajomości języka polskiego lub słabą znajomość języka polskiego, należy odnieść się do § 6b Rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy. Czytamy w nim, że w roku szkolnym 2023/2024 uczeń, będący obywatelem Ukrainy, który mimo uczęszczania do oddziału przygotowawczego nie uzyskał znajomości języka polskiego lub charakteryzuje się słabą znajomością języka polskiego, na podstawie decyzji rady pedagogicznej nie podlega klasyfikacji śródrocznej i rocznej. Uczeń taki otrzymuje zaświadczenie o uczęszczaniu do oddziału przygotowawczego. Zaświadczenie zawiera m.in.: informację o zrealizowanej liczbie godzin nauki języka polskiego, wraz z krótkim opisem osiągniętego poziomu biegłości językowej; zwięzłą ocenę opisową dotyczącą zrealizowanych przez ucznia zajęć edukacyjnych zawierającą opis posiadanych przez ucznia wiadomości i umiejętności; opis predyspozycji, uzdolnień i zainteresowań ucznia; inne informacje o uczniu, które nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne uzna za istotne dla dalszego procesu kształcenia ucznia.

6.      Decyzja rady pedagogicznej w omawianym zakresie musi przybrać formę uchwały.

7.      W arkuszu ocen ucznia, w miejscu przeznaczonym na wpisanie daty uchwały rady pedagogicznej o promowaniu (z wyróżnieniem), niepromowaniu, ukończeniu szkoły (z wyróżnieniem) i nieukończeniu szkoły umieszcza się adnotację „Na podstawie uchwały rady pedagogicznej z dnia …uczeń nie podlegał klasyfikacji rocznej zgodnie z § 6b ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 21 marca 2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy (Dz. U. z 2023 r. poz. 2094)”.

8.      Organizacja w szkole tak istotnego przedsięwzięcia, jakim jest oddział przygotowawczy, uzasadnia wprowadzenie w statucie szkoły pewnych adnotacji szczegółowych w tym zakresie, tak aby ewentualne późniejsze sprawy sporne, a właściwiej rzecz ujmując ich rozstrzygnięcia, znajdywały podstawę w statucie szkoły, a nie wynikały z dokonywanych ad hoc ustaleń, przypuszczeń czy domysłów.  Pierwsze z nich winny odnosić się do utworzenia i zasad funkcjonowania oddziału przygotowawczego w tym: celów i zadań nauczania, organizacji nauczania, informacji o rozpoznawaniu postępów uczniów w nauce w tych oddziałach itd. Bez wątpienia istotnym elementem jest zamieszczenie w statucie szkoły odniesienia do warunków i sposobów oceniania wewnątrzszkolnego uczniów oddziału przygotowawczego (zgodnie z art. 98 ust. 1 pkt 8 ustawy Prawo oświatowe w związku z art. 44i ust. 3 i 4 ustawy O systemie oświaty).

Stan prawny na dzień 28 listopada 2023 r.