Składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego (w tym małoletnich uczniów pochodzących z Ukrainy) w ramach Standardów ochrony małoletnich

Sposoby składania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, czyli ustawowy poziom właściwości rzeczowej określony jako procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury „Niebieskie Karty” – art. 22c.1.3 ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich przybrać może następującą postać:   

,,Poprzez określenie składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego należy rozumieć podjęcie przez kierownictwo szkoły działań zmierzających do oficjalnego powiadomienia organów ścigania lub wymiaru sprawiedliwości o określonym zdarzeniu przestępczym, a tym samym rozpoczęcie procedury dalszego postępowania przygotowawczego lub postępowania w sprawach nieletnich. Uprawnionym do składania oficjalnych zawiadomień do podmiotów zewnętrznych działających w obszarze ochrony praw i dobra małoletnich jest dyrektor szkoły, który kierują nią i jest jej przedstawicielem na zewnątrz oraz sprawuje opiekę nad dziećmi i młodzieżą uczącą się w szkole. Pod nieobecność dyrektora szkoły, uprawnienia o których mowa, delegowane są na wskazanego wicedyrektora lub inną osobę posiadającą w niniejszym zakresie upoważnienie imienne”. 

Popełnienie przestępstwa na szkodę małoletniego ucznia przez przedstawiciela personelu szkoły lub inne osoby dorosłe. 
    W przypadku ujawnienia przestępstwa dokonanego na szkodę ucznia przez przedstawiciela szkoły lub inną osobę dorosłą, kierownictwo szkoły wprowadza procedurę zgłoszeniową określoną w przepisach kodeksu postępowania karnego, w myśl której instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. 
    Przez pojęcie technicznego zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa należy rozumieć ich zabezpieczenie przed zniszczeniem, kradzieżą, ukryciem przez sprawcę lub inne osoby, zabezpieczenie przed negatywnym wpływem czynników atmosferycznych. Może to nastąpić poprzez umieszczenie takich materialnych dowodów w papierowej torbie, w miejscu niedostępnym dla osób postronnych, poprzez przykrycie foliowym workiem przed deszczem, ale zawsze z zachowaniem należytych środków uniemożliwiających zatarcie śladów linii papilarnych, śladów osmologicznych. W ramach czynności zmierzających do zabezpieczenia dowodów przestępstwa uzasadnionym jest również ustalenie świadków. W przypadku świadków, których dane nie są znane ujawniającemu zdarzenie, uczynienie zadość omawianemu obowiązkowi może nastąpić poprzez poproszenie tych osób o pozostanie na miejscu zdarzenia do czasu przybycia odpowiednich służb lub przyjęcia od nich danych osobowych (może to nastąpić jedynie w formie dobrowolnego przekazania danych przez osobę, personel szkoły nie posiada uprawnień do legitymowania osób). W przypadku, gdy świadkami są osoby znane osobie ujawniającej zdarzenie, uczynienie zadość omawianemu obowiązkowi nastąpi poprzez podanie danych świadków w dokumentacji zgłoszeniowej o zdarzeniu. 
    W przypadku szczególnego zdarzenia, które bezpośrednio zagrażało życiu i zdrowiu uczniów (a sprawca przestępstwa jest nieznany ujawniającemu zdarzenie przedstawicielowi personelu) uzasadnionym jest ujęcie obywatelskie sprawcy i niezwłoczne przekazanie go Policji zgodnie z zapisem art. 243 kpk: ,,Każdy ma prawo ująć osobę na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu[1] bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa, jeżeli zachodzi obawa ukrycia się tej osoby lub nie można ustalić jej tożsamości. Osobę ujętą należy niezwłocznie[2] przekazać Policji”.
    UWAGA!
    Kwestie dotyczące obowiązku zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa należy analogicznie stosować w przypadku, gdy sprawcą przestępstwa ściganego z urzędu stanowiącego czyn karalny, będzie nieletni uczeń.    
    
    Dyrektor szkoły jest zobowiązany do niezwłocznego powiadomienia Policji o zaistniałym przestępstwie ściganym z urzędu w przypadku, gdy sprawa jest poważna (np. rozbój, uszkodzenie czynności narządów ciała, kradzież z włamaniem, posiadanie środków odurzających itp.). Chodzi zatem o takie czyny, które będą wymagały od Policji wdrożenia postępowania w trybie niecierpiącym zwłoki, kiedy to wymagalne będzie wykonanie przeszukania osoby, dokonanie oględzin miejsca, ciała sprawcy i ofiary itd. lub w przypadku, gdy sprawca nie jest znany ujawniającemu zdarzenie personelowi (Policja wezwana na miejsce zdarzenia w pierwszej kolejności podejmie działania zmierzające do ustalenia tożsamości sprawcy, a w razie niemożności ustalenia tożsamości, rozpatrzy możliwość jego zatrzymania).
    Jeżeli sprawcą przestępstwa jest przedstawiciel personelu szkoły, niezależnie od zawiadomienia, o którym mowa powyżej, kierownictwo szkoły ma obowiązek przeprowadzić czynności wyjaśniające wynikające z art. 75 ust. 2a ustawy Karta nauczyciela: ,,Kar porządkowych w rozumieniu art. 108 Kodeksu pracy nie wymierza się za popełnienie czynu naruszającego prawa i dobro dziecka. O popełnieniu przez nauczyciela takiego czynu dyrektor szkoły, a w przypadku popełnienia takiego czynu przez dyrektora szkoły – organ prowadzący szkołę, zawiadamia rzecznika dyscyplinarnego nie później niż w ciągu 14 dni roboczych od dnia powzięcia wiadomości o popełnieniu czynu, chyba, że okoliczności bezspornie wskazują, że nie doszło do popełnienia takiego czynu”. 
Popełnienie czynu karalnego określonego jako przestępstwo ścigane z urzędu na szkodę małoletniego ucznia przez innego ucznia. 
    W przypadku ujawnienia czynu karalnego dokonanego na szkodę małoletniego ucznia przez innego ucznia szkoły, kierownictwo szkoły wprowadza procedurę zgłoszeniową określoną w przepisach ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich, w myśl której: ,,Instytucje państwowe i samorządowe oraz publiczne i niepubliczne szkoły i placówki oświatowe, które w związku ze swoją działalnością dowiedziały się o dopuszczeniu się przez nieletniego czynu zabronionego wyczerpującego znamiona przestępstwa ściganego z urzędu lub przestępstwa skarbowego, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu zabronionego. 
    W sytuacji, gdy zachowanie nieletniego sprawcy czynu karalnego może być skutkiem niewydolnej władzy rodzicielskiej, rozważyć należy skorzystanie z procedury określonej w art. 109 k.r.o., z której wynika, że jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenie (sąd opiekuńczy może w szczególności: zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, skierować do specjalisty zajmującego się terapią rodzinną; określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom; poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego; skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi). 

    UWAGA! 
    Zapisy dokonywane w nawiasach mają charakter informacyjny i mogą być pominięte w zapisach Standardów ochrony małoletnich. 

    Przykładowe zapisy Standardów dotyczące zawiadamiania o przemocy w rodzinie, procedurach postępowania w takich sprawach, zostały zawarte w innym opracowaniu. 

[1] Pościg musi być rozpoczęty od razu po popełnieniu przestępstwa i musi być nieprzerwany, czyli musi zachodzić jedność miejsca i czasu. Nie wymaga się kontaktu wzrokowego ze sprawcą. Pościg nie jest ograniczony czasowo. W wyjątkowych sytuacjach może trwać nawet kilka dni, jednak musi być ciągły i nieprzerwany.

[2] Czas ujęcia sprawcy nie jest określony bezwzględnie. Ustawodawca posłużył się sformułowaniem niezwłocznie, a więc bez zbędnej zwłoki. Oznacza to, że trwanie ujęcia osoby uzależnione jest od tego, ile czasu zajmie Policji przybycie na miejsce ujęcia.

Stan prawny na dzień 18 lutego 2024 r.