Czy rodzice dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy są zobowiązani do informowania o stanie zdrowia swojego dziecka, włączonego w polski system oświaty?

1. W myśl obowiązujących przepisów (§ 15 rozporządzenia MEiN z dnia 21 marca
   2022 r. w sprawie organizacji kształcenia, wychowania i opieki dzieci i młodzieży będących obywatelami Ukrainy), dzieci i młodzież będący obywatelami Ukrainy wcale nie muszą korzystać z polskiego systemu oświaty, bowiem w przypadku pobierania przez takie osoby nauki w przedszkolu lub szkole funkcjonujących w ukraińskim systemie oświaty z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość, nie podlegają oni polskim obowiązkom edukacyjnym. Przez użyte określenie ,,polskim obowiązkom edukacyjnym” należy rozumieć: obowiązek rocznego przygotowania przedszkolnego, obowiązek szkolny albo obowiązek nauki.  Jedynym obowiązkiem rodziców w takiej sytuacji jest złożenie przez rodzica lub osobę sprawującą opiekę nad dzieckiem, do gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu, oświadczenia o kontynuacji nauki w ukraińskim systemie oświaty (pełnoletni uczeń dokonuje opisanej czynności sam). Co ważne, złożenie takiego oświadczenia wyklucza potrzebę dopełnienia czynności zgłoszenia dziecka lub ucznia do polskiej szkoły (art. 40 ust 1 pkt. 1 ustawy Prawo oświatowe).
2. Dzieci i młodzież będący obywatelami Ukrainy, mogą korzystać z polskiego systemu oświaty zarówno na poziomie obowiązku szkolnego jak i obowiązku nauki. Obowiązek szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat. Pojęcie początku roku szkolnego należy rozumieć tak, jak wynika to z art. 94 ustawy Prawo oświatowe, tj. jako dzień 1 września danego roku. Tym samym rozpoczynają się obowiązki edukacyjne, stanowiące obowiązki administracyjnoprawne o charakterze ciągłym. Górną granicą wspomnianych obowiązków edukacyjnych, jest ukończenie przez ucznia 18 roku życia. W skrajnym przypadku można wyobrazić sobie sytuację, kiedy uczeń nie zdołał ukończyć szkoły podstawowej przed uzyskaniem 18 lat. Wówczas oba obowiązki - nauki oraz szkolny - wygasną w tym samym czasie. Trzeba dopowiedzieć, że podmiotem realizującym obowiązek edukacyjny i zobowiązanym jest w zasadzie uczeń, chociaż podmiotami, do których kierowane są czynności i środki egzekucyjne w związku z nierealizowaniem obowiązku, są jego rodzice (w przypadku ucznia obywatelstwa ukraińskiego, najczęściej będzie to jedno z rodziców). Niniejsze trwa tak długo, jak uczeń nie uzyska pełnej zdolności do czynności prawnych.
3. Zobowiązanie do informowania o stanie zdrowia (ale również o diecie i rozwoju dziecka) wynika z art. 155 ustawy Prawo oświatowe. Rodzic lub prawny opiekun dziecka, które poprzez administracyjnoprawny akt włączenia go w system oświaty, stało się uczniem polskiej szkoły lub placówki oświatowej, podlega zapisom cytowanego artykułu. Na potrzeby ustawy przyjęto funkcjonalną definicję rodziców, odbiegającą od tej, która jest znana prawu rodzinnemu (za rodzica uznaje się bowiem osobę, która jest najbliższym wstępnym dziecka, tzn. od której dziecko pochodzi). W rozumieniu komentowanej ustawy istnienie więzi pokrewieństwa nie ma decydującego znaczenia prawnego. Przepisy Prawa oświatowego nie odwołują się wprost do pojęć władzy rodzicielskiej, pieczy nad dzieckiem ani przedstawicielstwa ustawowego. Mimo to, odnosząc się do art. 4 pkt. 19 ustawy Prawo oświatowe, należy uznać, że rodzicem jest tylko rodzic sprawujący władzę rodzicielską, przysposabiający, opiekun, inna osoba sprawująca pieczę zastępczą. Innymi słowy, do wykonywania praw i obowiązków rodziców wobec szkół, placówek jest konieczne legitymowanie się przez osobę pełnoletnią prawem do sprawowania pieczy nad dzieckiem i kierowania jego sprawami. Bez wątpienia nie uchybia przepisom ustawy praktykowanie doraźnych zastępstw rodzica lub opiekuna prawnego przez inną osobę pełnoletnią przy czynnościach o charakterze faktycznym, jak np. udział w zebraniach rodzicielskich (oczywiście po uprzednim wyrażeniu zgody przez rodziców). Natomiast tylko rodzic lub opiekun prawny może skutecznie dokonywać czynności prawnych wobec szkoły i jej organów.
4. Rodzic dziecka przekazuje dyrektorowi przedszkola, szkoły lub placówki uznane przez niego za istotne dane o stanie zdrowia, stosowanej diecie i rozwoju psychicznym dziecka. Zwrot ,,uznane przez niego za istotne” odnosi się do rodzica i oznacza takie okoliczności, które są ważne z uwagi na zapewnienie uczniowi bezpieczeństwa w obszarze jego zdrowia i życia, jak również takich informacji, które z uwagi na poziom rozwoju psychicznego dziecka mogą mieć wpływ na stosunki międzyuczniowskie, czy też bezpieczeństwo innych uczniów.
5. Przekazanie, uznanych przez rodzica za istotne, informacji m.in. o stanie zdrowia ucznia, rodzi pewne problemy po stronie przyjmującego te informacje. Warto wspomnieć chociażby o zastrzeżeniach wynikających z art. 9 ust. 2 RODO (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Radu (UE) 2016/679 z dnia 27.04.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE – zwane dalej RODO), gdzie wskazano zakres, w obszarze którego, przetwarzanie danych wrażliwych (sensytywnych) jest dopuszczalne, a gdzie nie figuruje generalne upoważnienie do przetwarzania danych wrażliwych uczniów przez instytucje oświatowe. Na podstawie art. 9 ust. 2 lit. c lub h RODO możliwość usprawiedliwienia przetwarzania danych opiera się na żywotnym interesie osoby, której dane dotyczą  lub profilaktyką zdrowotną.       
6. Pewną formę legalizacji procesów przetwarzania danych stanowi art. 30a ust. 3 ustawy Prawo oświatowe. Wskazuje on na pewne hipotetyczne stany faktyczne, w których niezachowanie w poufności informacji stanowiących wrażliwe dane osobowe, uzyskane w związku z pełnioną funkcją lub wykonywaną pracą, nie narusza zakazu prawnego. W tym przypadku będzie to lex specialis względem art. 9 ust. 2 RODO. Jasność zapisów przytaczanego przepisu nie wymaga głębszej analizy. Warto tylko dodać, że zgoda na ujawnienie określonych informacji (jako jeden z hipotetycznych stanów faktycznych) musi być konkretna, precyzyjna i weryfikowalna, a nie jedynie domniemana na podstawie okoliczności.

Stan prawny na dzień 24 maja 2023 r.