Indywidualny program lub tok nauki uczniów pochodzenia ukraińskiego
1. Na początku należy podkreślić, że przepisy przygotowane przez nasz kraj w związku z przybyciem ukraińskich uchodźców i ich dzieci (również w zakresie przepisów oświatowych) w całości odpowiadają warunkom określonym w Konwencji dotyczącej uchodźców, sporządzonej w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. (Dz. U. z 1991 r. Nr 119 poz. 515), która w art. 22 ust. 1 i 2 przewiduje, że państwo przyzna uchodźcom takie samo traktowanie w zakresie nauczania podstawowego, jakie przyznaje swoim obywatelom, a także możliwie najbardziej korzystne traktowanie, a w każdym razie nie mniej korzystne niż to, które przyznają w tych samych okolicznościach cudzoziemcom, w zakresie szkolnictwa innego niż szkolnictwo podstawowe.
2. W ocenie Ministerstwa Edukacji i Nauki, oddziały przygotowawcze (o których mowa szerzej w innym opracowaniu) odegrały bardzo ważną rolę szczególnie w drugiej połowie roku szkolnego 2021/2022. Dzięki nauce w oddziałach przygotowawczych znacznej liczbie uczniów z Ukrainy umożliwiono intensywną naukę języka polskiego i stopniowe, uwzględniające aktualne przygotowanie edukacyjne, wdrożenie do polskiego systemu oświaty. Z danych Systemu Informacji Oświatowej wynika, że znaczna część uczniów z Ukrainy kontynuuje naukę w zwykłych oddziałach, razem z polskimi rówieśnikami (czytamy w piśmie Ministra Edukacji i Nauki DWM-WOPG.473.88.2023.GC).
3. Z danych Ministerstwa wynika, że niespełna 184 tys. uczniów z Ukrainy to ci, którzy przyjechali do Polski po rozpoczęciu inwazji Rosji i posiadają status uchodźcy wojennego, kolejne ponad 103 tys. to obywatele Ukrainy, którzy nie mają takiego statusu, ale byli w Polsce już wcześniej. Razem daje to niemalże 287 tys. ukraińskich uczniów, którzy obecnie kształcą się w polskich placówkach. Wobec takich danych trudno wyobrazić sobie sytuację, że wśród ukraińskich uczniów nie ma takich, którzy charakteryzują się szczególnymi, ponadprzeciętnymi predyspozycjami do nauki. Wobec faktu, że zostali oni włączeni do polskiego systemu oświaty, nic nie stoi na przeszkodzie, aby mogli korzystać z instytucji indywidualnego programu lub toku nauki określonego w art. 115 ustawy Prawo oświatowe.
4. Uczeń realizujący indywidualny program nauki kształci się w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania dla danej klasy, według programu dostosowanego do jego uzdolnień, zainteresowań i możliwości edukacyjnych. Zatem indywidualny program nauki umożliwia rozwijanie wiedzy ucznia w określonych obszarach, w których wykazuje on szczególne, wyższe od przeciętnych predyspozycje do nauki. Natomiast uczeń realizujący indywidualny tok nauki kształci się według systemu innego niż udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych, w zakresie jednego, kilku lub wszystkich obowiązujących zajęć edukacyjnych przewidzianych w szkolnym planie nauczania danej klasy. Może one realizować w ciągu roku szkolnego program nauczania z zakresu dwóch klas lub więcej oraz może być klasyfikowany i promowany w czasie całego roku szkolnego. Jest to zatem taka forma realizacji obowiązku szkolnego lub nauki, której celem jest przede wszystkim umożliwienie uczniom szczególnie uzdolnionym przyspieszonego ukończenia poszczególnych etapów kształcenia.
5. Uczeń może zgodnie z § 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki, realizować wskazane formy kształcenia na każdym etapie edukacyjnym i w każdym typie szkoły (zarówno w szkole podstawowej, jak i w szkole ponadpodstawowej). Umożliwienie kształcenia w tym trybie jest również obowiązkiem szkoły publicznej.
6. Udzielenie zezwolenia w przedmiotowej sprawie może nastąpić zarówno na wniosek uprawnionych osób (rodziców lub samego pełnoletniego ucznia), jak i z inicjatywy szkoły. Jednak w tym przypadku zgoda uprawnionej osoby lub uprawnionych osób musi zostać udzielona przed rozstrzygnięciem w tej sprawie. W przeciwnym bowiem przypadku, będzie ono dotknięte nieważnością.
7. W przypadku ucznia pełnoletniego rodzice tracą prawo do wnioskowania lub wyrażenia zgody na tego rodzaju formę kształcenia. Należy ono wówczas wyłącznie do ucznia.
8. Decyzja dyrektora w zakresie zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki, ma charakter uznaniowy, chociaż przy jej podejmowaniu ma obowiązek kierować się dobrem ucznia oraz wszechstronną oceną jego możliwości i uzdolnień. Trzeba jednak zwrócić uwagę na jedną kwestię. Mianowicie, dyrektor szkoły po otrzymaniu wniosku i indywidualnego programu nauki, zasięga opinii rady pedagogicznej oraz publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Można wyrazić wątpliwość, czy zgodne z ustawą jest uregulowanie § 7 ust. 1 cytowanego w pkt. 5 rozporządzenia, w myśl którego dyrektor zezwala na indywidualny program lub tok nauki w przypadku pozytywnej opinii rady pedagogicznej i pozytywnej opinii publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej. Oznacza to bowiem, faktyczne związanie dyrektora powyższymi opiniami, co jest sprzeczne z art. 115 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe. Ponadto w § 7 ust 2 cytowanego rozporządzenia wprowadza się nieprzewidziane w ustawie, wymaganie pozytywnego zaopiniowania wniosku przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny nad szkołą w przypadku zezwolenia na indywidualny tok nauki, umożliwiający realizację w ciągu 1 roku szkolnego programu nauczania z zakresu więcej niż dwóch klas. Powyższą regulację należy uznać za wykraczającą poza zakres delegacji prawodawczej, ustaloną hierarchię źródeł prawa.
9. Ustawa wyraźnie wymaga formy decyzji administracyjnej jedynie w przypadku odmowy zezwolenia. Zatem rozstrzygnięcie pozytywne tej formy nie wymaga, co nie oznacza, że takowe orzekanie aktem administracyjnym byłoby błędem. W przypadku złożenia przez rodziców wniosku o zezwolenie na indywidualny program lub tok nauki, brak zgody dyrektora szkoły w formie negatywnej decyzji administracyjnej, stwarza stronom postępowania, tj. rodzicom ucznia prawo skargi na bezczynność organu szkoły. Oczywistym jest, że ani do składania wniosku w przedmiotowej sprawie, ani do zaskarżenia decyzji o odmowie udzielenia zezwolenia nie są uprawnieni ci rodzice, którzy zostali wyrokiem sądu rodzinnego pozbawieni władzy rodzicielskiej.
10. Ocenianie, klasyfikowanie i promowanie ucznia realizującego indywidualny program lub tok nauki odbywa się na warunkach określonych w przepisach w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych i w sposób w tych przepisach ustalony.
Stan prawny na dzień 12 grudnia 2023 r.