Jak przygotować kompletny dokument Standardy ochrony małoletnich – praktyczne wskazówki

1.    Jednym z podstawowych elementów każdych procedur, a przecież Standardy w praktyce są zbiorem sposobów postępowania profilaktycznego, interwencyjnego, kryzysowego, jest stworzenie słowniczka użytych w dokumencie pojęć. Bez wątpienia wśród pojęć, które winny się tam znaleźć są m.in.: instytucja, kierownictwo/organizator działalności, krzywdzenie dziecka, przemoc fizyczna, przemoc emocjonalna, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie małoletniego, personel, opiekun dziecka. 
2.    Przepisy wprowadzające Standardy ochrony małoletnich nie podejmują regulacji w zakresie procesu ich tworzenia. Niemniej jednak istniejące opracowania specjalistyczne wskazują, że przyszła skuteczność ujętych w procedurach działań na rzecz małoletnich, wymaga wcześniejszego zbadania tła sytuacyjnego, czyli tych okoliczności, które będą miały istotny wpływ na pojemność rzeczową poszczególnych obszarów. Innymi słowy chodzi o przeprowadzenie swoistego audytu wewnętrznego i oceny ryzyka. Niezmiernie ważnym jest również opracowanie strategii wdrożeniowej (polityki) wytworzonych standardów (ustalenie: kto, gdzie, kiedy podejmie określone w tym zakresie działania?).
3.    W standardach, w sposób dostosowany do charakteru i rodzaju placówki lub działalności, określone zostały następujące obszary strategiczne (poniżej zamieszczono autorską propozycję nazw poszczególnych obszarów oraz ich odpowiedniki ustawowe):
a)    kodeks bezpiecznych relacji personel-małoletni (zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich – art. 22c.1.1 ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich (nowa nazwa od dnia 15 lutego 2024 r. – zwana dalej Ustawą)).  Zasady te mają jasno określać, jakie zachowania i praktyki są niedozwolone w pracy z dziećmi. Powinny być one dostosowane do realiów funkcjonowania placówki. Dlatego przykładowe obszary, których mogą dotyczyć to: kontakt fizyczny z dzieckiem, komunikacja werbalna z dzieckiem, równe traktowanie, kontakty bezpośrednie i online z dzieckiem poza placówką, przemieszczanie się (wycieczki) i warunki noclegowe (w tym internat), czynności higieniczno-pielęgnacyjne (dotyczy uczniów, którzy z uwagi na niepełnosprawność potrzebują pomocy w czynnościach bytowych), zasady dyscyplinowania dziecka;
b)    procedury interwencyjne w sytuacji krzywdzenia małoletniego w tym podejrzenia krzywdzenia (zasady i procedury podejmowania interwencji w sytuacji podejrzenia krzywdzenia lub posiadania informacji o krzywdzeniu małoletniego – art. 22c.1.2 Ustawy). Przykładowe obszary interwencyjne: pracownik jako sprawca czynu krzywdzenia dziecka (podejrzenia tego czynu), czyny rówieśnicze – dzieci dokonują czynu krzywdzenia między sobą (nieletni sprawcy czynów karalnych), krzywdzenie dzieci w środowisku domowym, bezpośrednie zagrożenie życia i zdrowia dziecka; 
c)    sposoby składania zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego (procedury i osoby odpowiedzialne za składanie zawiadomień o podejrzeniu popełnienia przestępstwa na szkodę małoletniego, zawiadamianie sądu opiekuńczego oraz w przypadku instytucji, które posiadają takie uprawnienia, osoby odpowiedzialne za wszczynanie procedury „Niebieskie Karty” – art. 22c.1.3 Ustawy oraz osoby odpowiedzialne za przyjmowanie zgłoszeń o zdarzeniach zagrażających małoletniemu i udzielenie mu wsparcia – art. 22c.1.7 Ustawy). 
d)    edukacja pracowników i osoby odpowiedzialne za ten proces (zakres kompetencji osoby odpowiedzialnej za przygotowanie personelu placówki lub organizatora do stosowania standardów, zasady przygotowania tego personelu do ich stosowania oraz sposób dokumentowania tej czynności – art. 22c.1.5 Ustawy). Przygotowując opis tego obszaru warto uwzględnić odpowiedzi na niniejsze pytania: jaką formę powinny przyjąć szkolenia personelu obejmujące zapoznanie z przyjmowanymi Standardami ochrony dzieci przed krzywdzeniem? Czy formy szkolenia będą się różnić w zależności od adresatów szkoleń? Czy i w jakich szkoleniach z zakresu ochrony dzieci do tej pory uczestniczył personel? Warto przyjrzeć się działaniom, które zostały już zrealizowane w instytucji oraz indywidualnym doświadczeniom pracowników. Taka weryfikacja może pomóc w ustaleniu planu szkoleniowego, zdefiniowaniu priorytetów oraz podjęciu decyzji, które spotkania będą obowiązkowe dla wszystkich. Jaki jest wyjściowy cel prowadzonych działań edukacyjnych i szkoleniowych? Czy mają one charakter profilaktyczny czy interwencyjny? Jakie możliwości organizacyjne i jakie zasoby ma aktualnie instytucja? Czy wśród personelu są już osoby, które posiadają wiedzę i umiejętności wystarczające do przeszkolenia pozostałych pracowników w zakresie ochrony dzieci? Co może być najtrudniejsze w zaplanowaniu i przeprowadzeniu szkoleń? Jaką perspektywę czasową powinien obejmować plan, biorąc pod uwagę możliwości i potrzeby instytucji? Jaka forma edukacji (szkolenia/warsztaty, e-learning, pogadanka, case study, itd.) będzie najefektywniejsza, a jednocześnie możliwa do realizacji w instytucji w odniesieniu do każdej z grup? 
e)    informowanie rodziców i dzieci o Standardach (zasady i sposób udostępniania rodzicom albo opiekunom prawnym lub faktycznym oraz małoletnim standardów do zaznajomienia się z nimi i ich stosowania – art. 22c.1.6 Ustawy). Standardy ochrony małoletnich należy udostępnić na swojej stronie internetowej oraz wywiesić w widocznym miejscu w swoim lokalu, w wersji zupełnej oraz skróconej, przeznaczonej dla małoletnich. Wydaje się uzasadnionym, aby wersja skrócona zawierała informacje istotne dla małoletnich, w tym: kodeks bezpiecznych relacji personel – dziecko, procedury interwencji przy zaistnieniu zdarzenia krzywdzenia dziecko przez dziecko, sposób informowania dzieci o Standardach, kodeks bezpiecznych relacji dziecko – dziecko, sytuacja dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
f)    ewaluacja standardów (,,zasady przeglądu i aktualizacji standardów” – art. 22c.1.4). Podmioty (w tym szkoły i placówki) mają obowiązek co najmniej raz na dwa lata dokonywać oceny standardów w celu zapewnienia ich dostosowania do aktualnych potrzeb oraz zgodności z obowiązującymi przepisami. Wnioski z przeprowadzonej oceny należy pisemnie udokumentować.
g)    kodeks bezpiecznych relacji dziecko-dziecko (wymogi dotyczące bezpiecznych relacji między małoletnimi, a w szczególności zachowania niedozwolone – art. 22c.2.1 Ustawy). Podczas opracowywania standardów na tym poziomie właściwości rzeczowej należy pamiętać o tym, że prawo karne w odróżnieniu do zapisów kodeksu cywilnego (który przypisuje pełną zdolność do czynności prawnych z chwilą uzyskania pełnoletności) określa granicę wiekową, z którą wiąże się zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej na poziomie 17 lat w czasie popełnienia czynu zabronionego, o czym stanowi art. 10 § 1 k.k. Osoby, które nie osiągnęły wyznaczonej granicy wiekowej określamy jako nieletnie i podlegają one wówczas odrębnemu trybowi postępowania przed sądami rodzinnymi, w których stosuje się środki wychowawcze i poprawcze na podstawie ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich. Art. 10 § 2 k.k. przewiduje wyjątkową odpowiedzialność karną tych nieletnich, którzy po ukończeniu lat 15 dopuszczą się szczególnie groźnych przestępstw. Ich katalog jest zamknięty i obejmuje: zamach na życie Prezydenta RP, zabójstwo w typie podstawowym i kwalifikowanym, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, w tym następstw kwalifikujących, terrorystyczny zamach na statek wodny lub powietrzny, umyślne spowodowanie katastrofy, w tym następstw kwalifikujących, kwalifikowane zgwałcenie, kwalifikowaną czynną napaść na funkcjonariusza publicznego, porwanie zakładnika, w tym spowodowanie następstw kwalifikujących oraz rozbój. Ustawa ponadto wymaga, aby za pociągnięciem nieletniego, który ukończył 15 lat, do odpowiedzialności karnej przemawiały: okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, skuteczność stosowanych wcześniej środków wychowawczych lub poprawczych. Z dniem 1 października 2023 r. weszły przepisy nowelizujące, które obniżyły granicę wiekową w wyjątkowej sytuacji (zabójstwo w typie kwalifikowanym) do lat 14 (art. 10 § 2a k.k.);   
h)    bezpieczny dostęp do Internetu (zasady korzystania z urządzeń elektronicznych z dostępem do sieci Internet oraz procedury ochrony dzieci przed treściami szkodliwymi i zagrożeniami w sieci Internet oraz utrwalonymi w innej formie – art. 22c.2.2 i 3 Ustawy). W odniesieniu do istniejących przepisów regulujących podejmowane zagadnienie: ,,Szkoły i placówki zapewniające uczniom dostęp do Internetu są obowiązane podejmować działania zabezpieczające uczniów przed dostępem do treści, które mogą stanowić zagrożenie dla ich prawidłowego rozwoju, w szczególności zainstalować i aktualizować oprogramowanie zabezpieczające” – art. 27 ustawy Prawo oświatowe, proponowane zapisy Standardów nie stanowią istotnego novum. 

Stan prawny na dzień 23 lutego 2024 r.