Kodeks bezpiecznych relacji personel-małoletni w ramach Standardów ochrony małoletnich z uwzględnieniem dzieci i uczniów z przymusowej migracji
"Osoby niebędące obywatelami polskimi korzystają z nauki i opieki w publicznych przedszkolach lub publicznych innych formach wychowania przedszkolnego (…), a podlegające obowiązkowi szkolnemu, korzystają z nauki i opieki w publicznych szkołach podstawowych, publicznych szkołach artystycznych oraz w publicznych placówkach, w tym placówkach artystycznych, na warunkach dotyczących obywateli polskich” – art. 165 ust. 1 ustawy Prawo oświatowe. Niniejszy przepis literalnie dotyczy zakresu podmiotowego prawa do nauki, które zgodnie z art. 70 ust. 1 Konstytucji RP przysługuje każdemu, a więc nie tylko obywatelom polskim. Biorąc jednak pod uwagę również funkcjonalną interpretacji art. 165 ustawy Prawo oświatowe, należy dojść do wniosku, że celem ustawodawcy było nie tylko przyznanie cudzoziemcom prawa do nauki, lecz także objęcie obowiązkiem szkolnym również osób niemających obywatelstwa polskiego, jeżeli przebywają one przez dłuższy czas na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Co więcej, pobyt jest okolicznością faktyczną, a nie prawną, a co za tym idzie podleganie polskiemu obowiązkowi szkolnemu nie jest i nie może być uzależnione od spełnienia jakichkolwiek formalności urzędowych, jakie w celu legalizacji pobytu przewiduje obowiązujące w Polsce prawo. Jak już w innych opracowaniach wskazywano, prezentowana powyżej interpretacja jest dodatkowo wzmacniana argumentami opartymi na aktach prawa międzynarodowego. Dla przykładu, art. 29 Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 20.11.1989 r. stanowi zobowiązanie państw do uczynienia nauczania podstawowego bezpłatnym i dostępnym dla wszystkich. Nie ulega zatem wątpliwości, że wykluczenie – pod jakimkolwiek pretekstem – cudzoziemców, którzy stale przebywają na terytorium RP, z zakresu przepisów regulujących obowiązek szkolny – jako odpowiadającemu międzynarodowemu pojęciu kształcenia elementarnego – nosiłoby znamiona dyskryminacji i naruszało przez to prawa człowieka. Tym samym objęcie osób niebędących obywatelami polskimi w tym dzieci i młodzieży pochodzących z Ukrainy polskim systemem edukacji, ale również standardami i procedurami ochrony praw i dóbr tych uczniów, jest w pełni zrozumiały i w całej rozciągłości rzeczowej właściwości tych regulacji, staje w ich obronie.
Kodeks bezpiecznych relacji personel-małoletni, czyli ustawowy poziom właściwości rzeczowej określony jako zasady zapewniające bezpieczne relacje między małoletnim a personelem placówki lub organizatora, a w szczególności zachowania niedozwolone wobec małoletnich – art. 22c.1.1 ustawy z dnia 13 maja 2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich przybrać może następującą postać:
,,Wstęp
Wszelkie działania opiekuńczo-wychowawcze oraz dydaktyczne podejmowane na rzecz uczniów w ramach zajęć organizowanych przez szkołę, uwzględniają i są realizowane dla dobra dziecka, które obejmuje m.in. rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia. Personel szkoły (znaczenie tego pojęcia zostało dookreślone w Słowniczku pojęć) traktuje ucznia z szacunkiem oraz uwzględnia Jego niezbywalną godność i potrzeby, przy jednoczesnym uwzględnieniu indywidualizmu jednostki. Realizując wspomniane powyżej działania, personel działa w ramach obowiązującego prawa, przepisów wewnętrznych szkoły oraz swoich przypisanych kompetencji.
Zasady komunikacji z uczniami:
1. W komunikacji z uczniami zachowuj cierpliwość i szacunek, pamiętaj o tym, że każdy uczeń jest indywidualną jednostką. To, co jest skuteczne w kontakcie z jednym uczniem, nie musi być miarodajne i właściwe w kontakcie z innym.
2. Rozmowa z każdym uczniem powinna być dla Ciebie ważna, bo dotyczy osoby, która została powierzona Twojej opiece. Dlatego słuchaj uważnie i udzielaj odpowiedzi konkretnych, ale i adekwatnych do wieku rozmówcy i danej sytuacji.
3. Zwracaj szczególną uwagę na to, jaki charakter ma rozmowa, którą prowadzisz z uczniem. Nie wolno ucznia zawstydzać, upokarzać, obrażać, lekceważyć Jego i spraw przez Niego poruszanych.
4. Nie wolno krzyczeć na ucznia.
5. Pamiętaj, że dobra osobiste ucznia takie jak np. zdrowie, cześć, swoboda sumienia, wizerunek, sytuacja rodzinna i ekonomiczna, są prawnie chronione i nie wolno ich naruszać, w tym poprzez ich nieuprawnione ujawnianie.
6. Podejmując decyzje dotyczące ucznia, pamiętaj o Jego dobru i przysługujących prawach. Pamiętaj, aby zawsze kierować się zasadą obiektywizmu i prawdy materialnej.
7. Zawsze podczas rozmowy z uczniem zachowuj się taktownie i zgodnie z powszechnie przyjętymi zasadami komunikacji. Nie używaj wulgarnych słów, gestów i żartów, nie czyń obraźliwych uwag. Wykorzystywanie poprzez zastraszanie, zmuszanie do określonego zachowania niezgodnego z prawem, stosowanie gróźb, stosunku zależności wobec ucznia, jest niedopuszczalne.
Zasady postępowania z uczniami w trakcie realizacji zadań służbowych.
1. Każdy uczeń bez względu na płeć, orientację seksualną, niepełnosprawność, specjalne potrzeby edukacyjne, status społeczny, etniczny, kulturowy, religijny i światopogląd zasługuje na to, aby doceniać i szanować Jego wkład pracy w podejmowane działania, aktywizować i traktować uczniów na równi. Chociażby z tego względu unikaj faworyzowania dzieci.
2. Nie utrwalaj wizerunku ucznia (filmowanie, nagrywanie głosu, fotografowanie) dla celów prywatnych. Utrwalanie wizerunku może odbywać się wyłącznie na określonych w szkole zasadach, po uprzedniej zgodzie opiekuna ucznia. Dotyczy to także, umożliwiania utrwalenia wizerunków uczniów osobom trzecim.
3. Niedozwolone jest nawiązywanie z dzieckiem jakichkolwiek relacji intymnych (uczuciowych czy fizycznych) czy składanie tego rodzaju propozycji. Niniejszy zakaz obejmuje również seksualne komentarze, żarty, gesty oraz udostępnianie dzieciom treści erotycznych i pornograficznych, bez względu na ich formę.
4. Niedozwolone jest używanie w obecności uczniów alkoholu, tytoniu, środków odurzających i innych o podobnym działaniu. Nie wolno proponować uczniom wskazanych używek.
5. Nie wolno Ci wchodzić w relacje jakiejkolwiek niestosownej zależności wobec uczniów lub opiekunów ucznia. Niedozwolone jest również zachowywanie się w taki sposób, który mógłby sugerować innym, istnienie takiej zależności, w tym także prowadzącej do oskarżeń o nierówne traktowanie bądź czerpanie korzyści. Nie dotyczy to okazjonalnych podarków związanych ze świętami w roku szkolnym, np. kwiatów, drobnych upominków.
Zasady bezpiecznego kontaktu fizycznego z uczniem.
1. Mówiąc o kontakcie fizycznym z uczniem należy zawsze mieć na uwadze tło sytuacyjne, z którego jednoznacznie musi wynikać, że potrzeba kontaktu uzasadniona była dobrem dziecka (np. potrzebą udzielenia pomocy w sytuacji zagrażającej lub mogącej zagrażać życiu i zdrowiu ucznia). Tylko w takiej sytuacji możemy mówić o dozwolonym kontakcie fizycznym z uczniem. Wyznaczenie uniwersalnych norm, które można by stosować do każdego kontaktu fizycznego, nie jest możliwe, ponieważ zachowanie odpowiednie wobec jednego dziecka może być nieodpowiednie wobec innego. Dlatego zawsze kieruj się swoim profesjonalnym osądem, słuchając, obserwując i odnotowując reakcję dziecka, pytając je o zgodę na kontakt fizyczny (np. przytulenie małego dziecka tęskniącego za rodzicami) i zachowując świadomość, że nawet przy Twoich dobrych intencjach (np. łaskotanie, udawane walki z dziećmi) taki kontakt może być błędnie zinterpretowany przez dziecko lub osoby trzecie. Zawsze bądź przygotowany na podanie wiarygodnych i uzasadniających Twoje działanie argumentów. Kontakt fizyczny z uczniem traktuj, jako środek ostateczny.
2. Nigdy nie dotykaj dziecka w sposób, który może być uznany za nieprzyzwoity lub niestosowny.
3. Wobec dzieci, które doświadczyły nadużycia i krzywdzenia, w tym seksualnego, fizycznego bądź zaniedbania, zachowaj szczególną ostrożność. Takie doświadczenia mogą czasem sprawić, że uczeń będzie dążyć do nawiązania niestosownych bądź nieadekwatnych fizycznych kontaktów z dorosłymi. Szczególnie istotnym w takich sytuacjach jest stanowcze określenie granic osobistej intymności, wolności, nietykalności i godności.
4. Kontakt fizyczny z dzieckiem nigdy nie może być niejawny bądź ukrywany.
5. Jeśli będziesz świadkiem nieuzasadnionego, fizycznego kontaktu osoby z personelu szkoły z uczniem, zawsze poinformuj o tym właściwą osobę odpowiedzialną i postępuj zgodnie z obowiązującą procedurą interwencji.
6. W sytuacjach wymagających pomocy uczniom w czynnościach pielęgnacyjnych i higienicznych, unikaj innego niż niezbędny, kontaktu fizycznego. Staraj się zadbać o to, aby w każdej z czynności pielęgnacyjnych i higienicznych asystowała Ci inna osoba z personelu. Jeśli pielęgnacja i opieka higieniczna nad dziećmi należą do Twoich obowiązków, zostaniesz przeszkolony w zakresie zasad bezpiecznych kontaktów fizycznych z uczniami.
Zasady kontaktu z uczniami poza godzinami pracy.
1. W szkole obowiązuje zasada, że kontakt z uczniami powinien odbywać się wyłącznie w godzinach zajęć ucznia i dotyczyć celów opiekuńczo-wychowawczych i dydaktycznych. Dozwoloną formą kontaktu z uczniem jest komunikowanie się drogą telefoniczną, za pośrednictwem dziennika elektronicznego lub innych ogólnodostępnych, powszechnych i bezpiecznych pod względem zawieranych treści, komunikatorów społecznościowych.
2. Komunikowanie się z uczniem w czasie wolnym od jego zajęć, w sprawach określonych w punkcie pierwszym i przy użyciu opisanych tam sposobów, możliwe jest tylko w wyjątkowych czy niecierpiących zwłoki sytuacjach.
3. Zapraszanie uczniów do Twojego miejsca zamieszkania, spotykanie się z nimi poza godzinami zajęć w sprawach niezwiązanych z realizacją czynności opiekuńczo-wychowawczych i dydaktycznych jest niedozwolone. Jeśli zaszłaby konieczność spotkania z uczniem poza godzinami Jego zajęć, poinformuj o tym kierownictwo szkoły oraz uzyskaj zgodę opiekuna ucznia na taki kontakt.
4. Utrzymywanie relacji towarzyskich (z opiekunami ucznia) lub rodzinnych
(z opiekunami ucznia) wymaga zachowania poufności wszystkich informacji dotyczących innych uczniów oraz ich opiekunów.
Stan prawny na dzień 17 marca 2024 r.