O bezpieczeństwie w szkole w przeddzień nowego roku szkolnego

Sprawy dotyczące bezpieczeństwa w szkołach i placówkach są bez wątpienia znane każdemu pracownikowi pedagogicznemu czy niepedagogicznemu, jednak pamiętać trzeba, że znajomość przepisów nie może ograniczać się jedynie do literalnego odbioru treści, ale winno mobilizować do głębszej analizy z uwzględnieniem chociażby orzecznictwa. W niniejszym krótkim opracowaniu, przywołane zostaną istotniejsze przepisy omawianej materii.
Podejmując kwestie bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach i placówkach nie sposób nie wspomnieć o podstawowych regulacjach, które zawarte zostały w art. 125 ustawy Prawo oświatowe: ,,Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania (…) określi w drodze rozporządzenia, ogólne przepisy bezpieczeństwa i higieny obowiązujące w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach, z uwzględnieniem w szczególności warunków pracy i nauki w czasie pobytu w szkole, w tym w warsztatach, laboratoriach i pracowniach szkolnych oraz w czasie zajęć z wychowania fizycznego, w czasie zawodów sportowych i wycieczek turystycznych, oraz postępowanie w sprawach wypadków uczniów”. Ten przepis stanowi powtórzenie art. 95a ustawy o systemie oświaty. Na jego podstawie nie wydano jeszcze przepisów wykonawczych, a art. 365 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo oświatowe przejściowo utrzymuje w mocy dotychczasowe rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach. Zapisy rozporządzenia nie uchybiają ogólnym normom BHP wynikającym z Kodeksu pracy oraz ogólnych przepisów rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, które także mogą mieć pewne znaczenie dla określenia standardów bezpieczeństwa uczniów (wychowanków).
Samo tylko zachowanie przepisów prawa regulujących bezpieczeństwo i higienę pracy i nauki, w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, nie zwalnia organu prowadzącego szkołę z odpowiedzialności cywilnej za skutki wypadków z udziałem uczniów: ,,Wina administracji szkolnej za wypadek, jakiemu uległ uczeń szkoły podstawowej w czasie przebywania w świetlicy szkolnej, może polegać nie tylko na zaniedbaniu wykonania urządzeń zabezpieczających, przewidzianych w przepisach prawa budowlanego (…) ale także na zaniechaniu zainstalowania takich zabezpieczeń, których zastosowanie dyktują zasady doświadczenia życiowego, chociażby obowiązujące przepisy wyraźnie takich zabezpieczeń nie wymagały”. Jak słusznie wskazuje się w literaturze przedmiotu, wielokrotnie przywoływany już termin bezpieczeństwo i higiena w szkołach i placówkach ma szeroki wydźwięk i wymaga bardziej podejścia zdroworozsądkowego, aniżeli ciasnego, prawniczego formalizmu.
Niezwykle doniosłym przepisem omawianego rozporządzenia jest § 14, gdzie stanowi się, że przerwy w zajęciach uczniowie spędzają pod nadzorem nauczyciela. Jeżeli pozwalają na to warunki atmosferyczne, umożliwia się uczniom przebywanie w czasie przerw w zajęciach na świeżym powietrzu. Niedbałe sprawowanie dyżuru przez nauczyciela (chociażby prowadzenie rozmowy z innym nauczycielem i ignorowanie agresywnego zachowania uczniów wobec siebie lub ich braku ostrożności w trakcie zabaw) w razie wypadku z udziałem ucznia może być przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej organu prowadzącego, na drodze postępowania cywilnego (a także odpowiedzialności materialnej nauczyciela jako pracownika wobec pracodawcy – szkoły).
Rozporządzenie w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach zabrania organizowania zawodów sportowych w sposób niezapewniający stałej opieki osób do tego upoważnionych.
Stopień trudności i intensywności ćwiczeń nauczyciel wychowania fizycznego dostosowuje do aktualnej sprawności fizycznej i wydolności ćwiczących. Zakazane jest zatem zmuszanie ucznia do wykonywania ćwiczenia, którego nie byłby w stanie wykonać ze względu na niską sprawność fizyczną. Uczestnika tego rodzaju zajęć uskarżającego się na dolegliwości zdrowotne zwalnia się w danym dniu (a nie tylko można zwolnić) z wykonywania planowanych ćwiczeń, informując o tym jego rodziców (opiekunów). Stan techniczny urządzeń i sprzętu sportowego jest sprawdzany przed każdymi zajęciami. W salach i na boiskach oraz w miejscach wyznaczonych do uprawienia ćwiczeń fizycznych, gier i zabaw umieszcza się tablice informacyjne określające zasady bezpiecznego użytkowania urządzeń i sprzętu sportowego. Prowadzący zajęcia zapoznaje osoby biorące w nich udział z zasadami bezpiecznego wykonywania ćwiczeń oraz uczestnictwa w grach i zabawach.
Przy organizacji zajęć, imprez i wycieczek poza terenem szkoły lub placówki, opiekun wycieczki sprawdza stan liczbowy jej uczestników przed wyruszeniem z każdego miejsca pobytu, w czasie zwiedzania, przejazdu oraz po przybyciu do punktu docelowego. Nie jest dopuszczalne odbywanie wycieczek podczas burzy, śnieżycy i gołoledzi.
Przepisy o postępowaniu w razie wypadków z udziałem uczniów posiłkują się definicją wypadku zaczerpniętą z odrębnych przepisów, a mianowicie art. 3ust. 1 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wypadkiem będzie zatem jedynie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną w stosunku do ucznia, który mu uległ. Aby można było mówić o wypadku, powinny nastąpić rozstrój lub uszczerbek na zdrowiu (uraz), lub śmierć ucznia. Co szczególnie ważne, omawiane przepisy dotyczą niewątpliwie jedynie tych wypadków, które zdarzyły się podczas sprawowania przez szkołę opieki nad uczniem – a więc od chwili, w której uczeń rozpoczął zajęcia szkolne, aż do chwili, kiedy planowo powinien je zakończyć. Pracownik szkoły lub placówki (jakikolwiek, zatem niekoniecznie tylko pracownik pedagogiczny), który dowiedział się o wypadku, ma obowiązek niezwłocznie zapewnić poszkodowanemu opiekę, oraz o każdym wypadku zawiadomić niezwłocznie: 1) rodziców (opiekunów), 2) pracownika służby bezpieczeństwa i higieny pracy, 3) społecznego inspektora pracy, 4) organ prowadzący szkołę lub placówkę, 5) radę rodziców.
Z punktu widzenia postępowania sądowego: cywilnego lub karnego w sprawach związanych z odpowiedzialnością za wypadek, któremu uległ uczeń, protokół powypadkowy nie stanowi żadnego prejudykatu i jego ustalenia nie decydują o zasadności roszczenia cywilnoprawnego lub oskarżenia. Protokół jest tylko środkiem dowodowym podlegającym swobodnej ocenie sądu. Natomiast protokół powypadkowy ma istotne znaczenie w dziedzinie ubezpieczeń społecznych. Wypadek w czasie zajęć szkolnych może bowiem, uzasadniać udzielenie świadczeń przewidzianych w ustawie z 30 października 2002 r. o zaopatrzeniu z tytułu wypadków lub chorób zawodowych powstałych w szczególnych okolicznościach.
Niewłaściwa realizacja zadań służbowych przez nauczyciela, może w niektórych przypadkach prowadzić nie tylko do zdarzeń nadzwyczajnych z udziałem uczniów, a w konsekwencji do powstania roszczeń cywilnoprawnych, do odpowiedzialności karnej, ale również dyscyplinarnej związanej z naruszeniem (poprzez działanie lub zaniechanie działania, do którego nauczyciel był zobowiązany) praw i dobra ucznia.

Stan prawny na dzień 25 sierpnia 2023 r.